- दिव्यश झा
सार्वजनिक स्वास्थ्य सेवा प्रणाली अत्याधिक विस्तारित र निजी स्वास्थ्य बीमामा पहुँच न्यून रहेको नेपालजस्ता देशहरुमा छोटो अस्पताल बसाइले पनि परिवारहरुका लागि निकै आर्थिक कठिनाइ निम्त्याउन सक्छ। स्वास्थ्य सेवाको बढ्दो लागत, सीमित सरकारी कभरेज र चिकित्सा सेवामा खल्तीबाट हुने खर्चको प्रभुत्वले नवीन वित्तीय सुरक्षा संयन्त्रहरुको तत्काल आवश्यकतालाई जोड दिन्छ।
विशेषगरी आर्थिक रुपमा कमजोर जनसंख्याका लागि यीमध्ये अस्पताल भर्ना नगद बीमा एक व्यावहारिक र प्रभावकारी समाधानका रुपमा खडा छ।
अस्पताल भर्ना नगद बीमा
स्पताल भर्ना नगद बीमा एउटा पूरक स्वास्थ्य बीमा उत्पादन हो। जसलाई प्रायः अस्पताल दैनिक नगद लाभ बीमा भनिन्छ। यसले अस्पताल भर्नाको प्रत्येक दिनका लागि बीमितलाई निश्चित दैनिक नगद भत्ता प्रदान गर्दछ। विशिष्ट अस्पताल बिल वा खर्चहरुको प्रतिपूर्ति गर्ने परम्परागत स्वास्थ्य बीमाविपरीत यो नीतिले वास्तविक चिकित्सा लागतको पर्वाह नगरी पूर्वसहमत नगद रकम प्रदान गर्दछ। यो भुक्तानी बीमितले कुनै पनि उद्देश्यका लागि (जस्तै–चिकित्सा बिल, औषधि, यात्रा, खाना, वा हराएको आयको क्षतिपूर्ति) प्रयोग गर्न सक्छन्।
नेपालको स्वास्थ्य सेवा र बीमा परिदृश्य
नेपालको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा सहरी–ग्रामीण असमानता, कम बजेट भएका सार्वजनिक अस्पतालहरु र निजी स्वास्थ्य सेवाहरुमा बढ्दो निर्भरता रहेको छ। विश्व बैंकको तथ्यांकअनुसार नेपालमा कुल स्वास्थ्य खर्चको ६० प्रतिशतभन्दा बढी व्यक्तिले गर्ने खल्तीबाट भुक्तानी गरिन्छ। यो दक्षिण एसियामा सबैभन्दा उच्चमध्ये एक हो। यसले कम र मध्यम आय भएका परिवारहरुमा भारी बोझ पार्छ।
नेपाल सरकारले सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा कार्यक्रमजस्ता आधारभूत स्वास्थ्य बीमा योजनाहरु सुरु गरे पनि यसको पहुँच सीमित नै छ। जनसंख्याको ठूलो हिस्सा (विशेषगरी ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्र)मा गुणस्तरीय स्वास्थ्य कभरेजमा पहुँचको अभाव छ। यस सन्दर्भमा निजी स्वास्थ्य बीमाको पहुँच अत्यन्तै कम छ। यसले जनसंख्याको १० प्रतिशतभन्दा कमलाई समेट्ने अनुमान गरिएको छ। फलस्वरुप एउटै चिकित्सा आपतकालले प्रायः परिवारहरुलाई ऋणमा पुर्याउँछ वा गरिबीको रेखामुनि धकेल्छ।
किन नेपालका लागि अस्पताल भर्ना नगद बीमा महत्त्वपूर्ण ?
किफायती वित्तीय सुरक्षा
बृहत् स्वास्थ्य बीमा योजनाहरुको तुलनामा अस्पताल भर्ना नगद बीमा अपेक्षाकृत सस्तो छ। बीमाशुल्क कम छ किनभने कभरेज वास्तविक बिलहरुको सट्टा निश्चित नगद भुक्तानीमा आधारित छ। यसले कम आय भएका परिवारहरु, दैनिक ज्याला कमाउनेहरु र नेपालको श्रमशक्तिमा प्रभुत्व जमाउने अनौपचारिक क्षेत्रका कामदारहरुका लागि अझ पहुँचयोग्य बनाउँछ।
आय घाटाविरुद्ध राहात
नेपालमा ठूलो संख्यामा मानिसहरुले दैनिक ज्याला कमाउँछन् वा साना व्यवसायहरु चलाउँछन्। अस्पताल भर्ना भनेको केवल चिकित्सा खर्च मात्र होइन तर आयको नोक्सान पनि हो। दैनिक नगद लाभले अस्पताल बसाइको समयमा हराएको कमाइलाई प्रतिस्थापन गर्न मद्दत गर्न सक्छ। यसले परिवारहरुलाई खाना, भाडा र स्कुल शुल्कजस्ता अन्य आवश्यक खर्चहरु पूरा गर्न अनुमति दिन्छ।
कुनै नेटवर्क वा सुविधा प्रतिबन्ध छैनन्
परम्परागत बीमा नीतिहरुले प्रायः बिरामीहरुलाई विशेष अस्पतालहरुमा बाँध्छन् वा परिपूर्तिका लागि कागजी कार्य आवश्यक पर्दछ। तथापि, अस्पताल नगद बीमाले बिरामीले जुनसुकै अस्पताल प्रयोग गरे पनि लाभ तिर्छ (सार्वजनिक वा निजी)। यो लचिलोपन नेपालमा विशेषगरी उपयोगी छ। विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रहरुमा, जहाँ रुचाइएको वा बीमा गरिएको अस्पतालमा पहुँच सधैँ सम्भव हुँदैन।
सरल र द्रुत दाबी प्रक्रिया
अस्पताल भर्ना नगद योजनाहरुका लागि दाबी प्रक्रिया सामान्यतया सरल र छिटो हुन्छ। कम कागजातहरु आवश्यक पर्ने भएकाले प्रायः अस्पताल भर्ना र डिस्चार्ज सारांशमात्र पोलिसीधारकहरुले आफ्नो भुक्तानी सजिलै प्राप्त गर्छन्। बीमा साक्षरता कम छ र कर्मचारीतन्त्रको अवरोधहरु उच्च भएको नेपालजस्तो प्रणालीमा यो सरलता एउटा महत्त्वपूर्ण फाइदा हो।
सरकारी योजनाहरुको पूरक
नेपालको सरकारी स्वास्थ्य योजनाहरुले आंशिक कभरेज प्रदान गरे पनि तिनीहरु पूर्ण छैनन्। अस्पताल नगद बीमाले पूरक कभरेजका रुपमा काम गर्न सक्छ। यसले सार्वजनिक योजनाहरु अन्तर्गत प्रतिपूर्ति नहुने अप्रत्यक्ष लागतहरुका लागि (जस्तै– यातायात, परिचारकहरुका लागि खाना वा विशेष औषधिहरु) अतिरिक्त रकम प्रदान गर्दछ।
बीमा जागरुकता र आवश्यकता बढाउँदै
अस्पतालमा भर्ना नगद योजनाहरुजस्ता कम लागत र बुझ्न सजिलो बीमा उत्पादनहरु प्रस्तुत गर्नाले नेपालमा बीमाको संस्कृति निर्माण गर्न मद्दत गर्न सक्छ। धेरै मानिसले लाभहरु अनुभव गर्दै जाँदा बीमा संयन्त्रहरुमा विश्वास बढ्न सक्छ। भविष्यमा व्यापक बीमा उत्पादनहरुको आवश्यकता बढाउने सम्भावना हुन्छ।
वास्तविक जीवनमा प्रभाव
एक सामान्य ग्रामीण नेपाली परिवारलाई विचार गर्नुहोस्, जहाँ कमाउने व्यक्ति सामान्य दैनिक आम्दानी गर्ने किसान वा मजदुर हो। यदि त्यो व्यक्ति दुर्घटना वा रोगका कारण अस्पतालमा भर्ना भएको छ भने तत्काल आम्दानी रोकिन्छ र खर्च बढ्छ। यदि चिकित्सा उपचार आफैँमा किफायती वा अनुदानित छ भने पनि सहरको यात्रा, खाना र काम छुटेको जस्ता अप्रत्यक्ष लागतले परिवारलाई आर्थिक रुपमा तहसनहस पार्न सक्छ। प्रतिदिन १ हजार रुपैयाँको दैनिक अस्पताल नगद लाभले यी बोझलाई उल्लेखनीय रुपमा कम गर्न सक्छ। जसले गर्दा धेरै आवश्यक स्थिरता प्रदान गर्न सकिन्छ।
कार्यान्वयन चुनौतीहरु
यसका फाइदाहरुका बाबजुद पनि नेपालमा अस्पताल भर्नाका लागि नगद बीमाको व्यापक प्रयोगमा धेरै चुनौतीहरुले बाधा पुर्याउँछन्ः
कम जागरुकताः धेरै मानिसहरुलाई यस्ता बीमा उत्पादनहरु अवस्थित छन् भन्ने कुरा थाहा छैन वा तिनीहरुले कसरी काम गर्छन् भनेर गलत बुझ्छन्।
वितरण अवरोधः औपचारिक बैंकिङ र बीमा पूर्वाधारमा सीमित पहुँच भएका विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रहरुमा मानिसहरुलाई यी योजनाहरुमा नामांकन गर्न गाह्रो बनाउँछ।
विश्वासका मुद्दाः ढिलाइ भएको वा अस्वीकृत दाबीहरुको विगतका अनुभवहरुले मानिसहरुलाई बीमाका बारेमा सशंकित बनाएको छ।
नियामक अन्तरः नेपालमा अस्पताल भर्नाका लागि नगद बीमाको स्पष्ट नियामक ढाँचा र प्रोत्साहनहरु अझै विकसित हुने क्रममा छन्।
अबको बाटो
नेपालमा अस्पताल भर्नाका लागि नगद बीमाको फाइदाहरु पूर्ण रुपमा महसुस गर्न सरकार, बीमक, गैरसरकारी संस्था र स्थानीय समुदाय बीच समन्वित प्रयास आवश्यक छ। प्रमुख चरणहरु समावेश हुन सक्छन्ः
जागरुकता अभियानः सामुदायिक स्वास्थ्यकर्मी र स्थानीय भाषा मिडिया प्रयोग गरेर अस्पताल भर्ना नगद बीमाले कसरी काम गर्छ भन्नेबारे मानिसलाई शिक्षित गराउनुपर्छ।
मोबाइल र लघुवित्त सेवाहरुसँग सहकार्यः मोबाइल बैंकिङ र लघुवित्त संस्थाहरुसँग सहकार्यमा एकमुष्ठ सेवाका रुपमा अस्पताल नगद बीमा प्रस्ताव गर्नुपर्छ।
अनुदान र प्रोत्साहनः सरकारले नीतिलाई अझ आकर्षक बनाउन प्रिमियम अनुदान वा कर प्रोत्साहनहरु प्रदान गर्न सक्छ।
सार्वजनिक–निजी साझेदारीः निजी बीमा कम्पनीहरुलाई सरकारी सहयोगमा सम्भवतः विपन्न समुदायका लागि कम लागत, अनुकूलित उत्पादनहरु विकास गर्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
अझै व्यापक रुपमा निजी स्वास्थ्य बीमा अधिकांश मानिसहरुको पहुँच बाहिर रहेको नेपालजस्तो देशमा अस्पताल भर्ना नगद बीमाले व्यावहारिक र उच्च समाधानका प्रतिनिधित्व गर्दछ। यसले चिकित्सा हेरचाहको प्रत्यक्ष लागत मात्र होइन तर अस्पताल भर्नाबाट हुने परिवारहरुलाई पर्ने अप्रत्यक्ष आर्थिक झट्काको पनि सम्बोधन गर्दछ। वित्तीय सुरक्षाको सरल, लचिलो र किफायती रुप प्रदान गरेर अस्पताल भर्ना नगद बीमाले स्वास्थ्य गरिबी घटाउन र नेपालको स्वास्थ्य सेवा पारिस्थितिक प्रणालीमा लचिलोपन निर्माण गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।
नेपालले विश्वव्यापी स्वास्थ्य कभरेजतर्फ निरन्तर प्रयासरत रहँदा यस्ता नवीन बीमा मोडेलहरुलाई एकीकृत गर्नाले महत्वपूर्ण खाडलहरु पूरा गर्न सकिन्छ र कुनै पनि परिवारलाई स्वास्थ्य र वित्तीय अस्तित्वबीच छनौट गर्न बाध्य नपरोस् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न सकिन्छ।
(लेखक झा सन नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्समा प्रमुख रणनीतिक अधिकृतका रुपमा कार्यरत छन् ।)
