काठमाडौं । गत १४ अक्टोबरको कुरा हो। मुम्बईबाट न्युयोर्कका लागि ननस्टप उडान थियो। एयर इन्डियाको बोइङ ७७७ मुम्बईबाट उडेको थियो। विमान जेएफके विमानस्थल जानु थियो। यो विमानमा १३० टन इन्धन थियो। अर्थात् १.३० लाख किलोग्राम। तर, उडेको केही मिनेटपछि विमानलाई बमले उडाउने धम्की आयो।
विमान नम्बर एआई ११९ लाई धम्की आउनेबित्तिकै चालक दल सीधै ककपिटमा पुग्छ र पाइलटसँग कुरा गर्छ। आपतकालीन अवस्था उत्पन्न हुन्छ। विमानलाई दिल्लीतर्फ मोडिन्छ। ता कि चाँडै अवतरण गर्न सकियोस्। विमानमा ३.४० लाखदेखि ३.५० लाख किलोग्राम तौलका यात्रु, सामान र कार्गो थिए।
विमानको अवतरण क्षमता २.५० लाख किलोग्राम थियो। अर्थात् करिब १ लाख किलोग्राम बढी तौल थियो। यस्तो अवस्थामा विमानलाई हल्का बनाउन आवश्यक थियो। त्यसपछि त्यो काम भयो, जसले चकित बनाउँछ। महँगो हवाई इन्धन हावामा फ्याँकियो।
अवतरणको समयमा वजन कम गर्न आवश्यक
उड्डयन संसारमा सुरक्षा सबैभन्दा ठूलो कुरा हो। आपतकालीन अवस्थामा ठूला विमानले इन्धन हावामा खसाल्छन्। किनभने विमानमा एक निश्चित सीमासम्म तौल उठाउने क्षमता हुन्छ। ल्यान्डिङको तौल कम हुनुपर्छ भने टेकअफको तौल बढी हुनुपर्छ। अवतरणको समयमा ठूला विमान धेरै भारी भएमा खतरामा पर्न सक्छ।
तीन हात्तीको तौलबराबरको इन्धन
यस्ता ठूला विमानमा करिब ५ हजार ग्यालन इन्धन हुन्छ। यसको मतलब तीन हात्तीको वजन बराबर। टेकअफ लगत्तै आपतकालीन अवतरणको अवस्था आयो भने पाइलटले तुरुन्तै विमानको तौल घटाउनुपर्छ। त्यसैले इन्धन हावा फ्याँकिन्छ। जसलाई उड्डयन भाषामा फ्युल जेटिसन भनिन्छ।
इन्धन हावामा फाल्नेबित्तिकै वाष्पीकरण हुन्छ
विमानको पखेटामा रहेको अतिरिक्त इन्धन हटाइन्छ। जसले गर्दा इन्धन हावामा गायब हुन्छ। आजका आधुनिक विमानहरुमा यस्तो प्रविधि छ कि तिनीहरुले प्रत्येक सेकेन्ड लाखौँ र हजारौँ लिटर इन्धन डम्प गर्न सक्छन्। यी प्रणालीहरु पखेटाहरुमा स्थापित छन्। त्यहाँबाट तिनीहरु नोजल र भल्भमार्फत आकाशमा छोडिन्छन्।
आकाशमा चक्कर लगाएर पनि कम गरिन्छ इन्धन
धेरै पटक विमानहरुले आकाशको परिक्रमा गरेर इन्धन निकाल्छन्। ता कि तौल घटाउन सकियोस्। इन्धन डम्पिङका लागि उपयुक्त उचाइ ६ हजार फिट वा माथि छ। यो उचाइमा खसेको इन्धन वाफमा परिणत भएर हावामा उड्छ। सबै विमानमा यस्तो सुविधा हुँदैन।
सबै विमानमा हुँदैन यस्तो प्रविधि
बोइङ–७३७ वा एयरबस ए३२० यस्ता डिजाइन गरिएका विमानहरु हुन्, जुन अधिकतम टेकअफ तौलमा मात्र अवतरण गर्छन्। किनकि तिनीहरुको संरचना पातलो र लामो छ। जब कि ७७७ वा ७४७ जस्ता चौडा विमानले अवतरण गर्नुअघि इन्धन निकाल्नुपर्छ। जसले गर्दा तौल घटाउन सकिन्छ।
