काठमाडौं । विश्वभरका लगानीकर्ता र केन्द्रीय बैंकहरुले सुरक्षित सम्पत्तिको खोजी गरिरहेका बेला सुनको मूल्यले ऐतिहासिक रेकर्डहरु तोडेको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्य ४ हजार अमेरिकी डलर प्रतिऔँसभन्दा माथि पुगेको छ। यसको सीधा प्रभाव नेपाली बजारमा परेको छ। नेपालमा आज असोेज २७ गते छापावाल सुनको मूल्य प्रतितोला २ लाख ४० हजार ४०० रुपैयाँको कीर्तिमानी उच्च विन्दुमा पुगेको छ। यो मूल्य असोज २३ गते कायम भएको २ लाख ३९ हजार २०० रुपैयाँको अघिल्लो रेकर्डभन्दा पनि माथि हो। यो मूल्यवृद्धिको कारण केवल मौसमी मागमात्र नभएर विश्वव्यापी अर्थतन्त्रमा बढ्दै गएको गहिरो अनिश्चितता हो।
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्यले कीर्तिमान कायम गर्नुका पछाडि ४ मुख्य कारण छन्।
विश्वव्यापी आर्थिक अनिश्चितताः चीन, रुस र मध्यपूर्वमा देखिएको भूराजनीतिक तनाव, मूल्यवृद्धिको डर र केन्द्रीय बैंकहरुको अस्थिर नीतिले लगानीकर्तालाई शेयर बजार र ऋणपत्र छोडेर सुन लाई सुरक्षित आश्रय बनाउन बाध्य पारेको छ।
मुद्राको अस्थिरताः अमेरिकी डलरको कमजोर प्रदर्शन र अन्य प्रमुख मुद्राहरुमा देखिएको उतारचढाव ले गर्दा धेरै राष्ट्र र व्यक्तिहरुले सुनलाई वित्तीय उथलपुथलविरुद्धको बीमाका रुपमा खरिद गरिरहेका छन्।
केन्द्रीय बैंकको आक्रामक खरिदः विश्वव्यापी जोखिमहरुविरुद्ध जोखिम व्यवस्थापन गर्नका लागि धेरै देशका केन्द्रीय बैंकहरुले सुन सञ्चिति लाई दोब्बर बनाएका छन्। केन्द्रीय बैंकहरुको यो खरिददारी इतिहासकै उच्च विन्दुमा पुगेको छ, जसले सीधा रुपमा विश्व बजारको मूल्य लाई प्रभाव पारेको छ।
लगानीकर्ताको मागः शेयर र ऋणपत्र बजारमा अनिश्चितता बढ्दा सुनमा आधारित विनिमय व्यापार कोष र खुद्रा बुलियनमा लगानी गर्नेहरुको संख्या तीव्र रुपमा बढेको छ।
नेपाल र विश्वको सुन सञ्चिति
विश्व सुन परिषदका अनुसार संयुक्त राज्य अमेरिकासँग अहिलेसम्मकै सबैभन्दा धेरै ८ हरा१३३ मेट्रिक टन सुन सञ्चिति छ। त्यसपछि क्रमशः जर्मनी (३ हजार ३५५ टन) र इटाली (२ हजार ४५२ टन) को स्थान आउँछ।
आजको विश्वव्यापी भूराजनीतिमा सुनको भण्डारलाई राष्ट्रिय मौद्रिक सुरक्षाको केन्द्रविन्दु मानिन्छ। डलरमाथिको भरोसा कमजोर हुँदै जाँदा राष्ट्रहरुले आफ्नो सञ्चितिलाई सुनमा विविधीकरण गरिरहेका छन्।
नेपालको सुनको परिदृश्य
नेपाल राष्ट्र बैंकको सुन सञ्चिति रणनीतिक रुपमा वृद्धि भएको छ। सन् २०२५ को मध्य अगस्टसम्म राष्ट्र बैंकको सुन मौज्दात १ खर्ब २० अर्ब ७८ करोड रुपैयाँ पुगेको छ। जुन गत वर्षको तुलनामा ४२.८ प्रतिशतले बढी हो। यो वृद्धिले बाह्य सम्पत्तिलाई बलियो बनाउने र मुद्राको उतारचढाव तथा आर्थिक अनिश्चितताविरुद्ध रक्षा गर्ने नेपालको रणनीतिक चाहनालाई देखाउँछ।
सुनको राजनीतिक इतिहास
स्वर्ण मानक युगः १९औँ शताब्दीदेखि २०औँ शताब्दीको प्रारम्भसम्म राष्ट्रिय मुद्राहरुको मूल्य सुनसँग जोडिएको थियो। यसले अन्तर्राष्ट्रिय विनिमय दरलाई स्थिर बनाएको थियो।
उपनिवेशवादः सुनको होडबाजी ले युरोपेली साम्राज्यहरुको विस्तारमा ठूलो भूमिका खेल्यो, जब औपनिवेशिक शक्तिहरुले अफ्रिका, दक्षिण अमेरिका र एसियाबाट सुन उत्खनन गरेर विश्व व्यापारलाई आकार दिए।
आधुनिक युगः सन् १९७१ मा डलरमा आधारित वित्तीय व्यवस्थाको पतनपछि सुनको भूमिका परिवर्तन भयो। आज, सुनको सञ्चिति राष्ट्रिय मौद्रिक सुरक्षा का लागि केन्द्रीय हुन्छ। कुनै देशको मुद्रा वा वित्तीय प्रणालीमा विश्वास घट्दा सुनको भण्डार नै सम्प्रभु जोखिम व्यवस्थापन गर्ने महत्त्वपूर्ण सम्पत्ति बन्छ।
नेपाली घरपरिवार र अर्थतन्त्रमा सीधा असर
नेपालका लागि सुनको यो ऐतिहासिक मूल्यवृद्धिले अवसर र चुनौती दुवै ल्याएको छ। आमउपभोक्तामा दबाबः मूल्य वृद्धिका कारण साधारण नेपाली घरपरिवार, विशेषगरी चाडपर्व र विवाहको मौसममा ठूलो आर्थिक दबाबमा परेका छन्। उच्च मूल्यका कारण धेरै परिवारले सुनको सट्टा सस्तो चाँदी खरिद गर्न थालेका छन्।
व्यापार सन्तुलनमा जोखिमः लगानी र गरगहना दुवैका लागि सुनको आयात बढ्दा नेपालको व्यापार घाटा अझै बढ्न सक्ने जोखिम छ। यसले विदेशी विनिमय सञ्चितिमा थप दबाब दिन सक्छ।
राष्ट्र बैंकको रणनीतिः केन्द्रीय बैंकले गरिरहेको सुनको खरिद मुद्रा जोखिम प्रति बढ्दो सावधानी र सम्पत्तिको स्थिरताको चाहनालाई झल्काउँछ। सुनमा गरिएको लगानीले ब्याज नदिए पनि यसको मुद्राको उतारचढावसँग असम्बन्धित चरित्र ले गर्दा यो सुरक्षित विकल्प मानिन्छ।
सन् २०२५ मा सुनको ऐतिहासिक मूल्यवृद्धिको लहरले नेपालको अर्थतन्त्रको बाह्य सुरक्षालाई बलियो बनाएको छ। तर, यसको चर्को मूल्यले आम नेपाली नागरिक र सुन व्यवसायीहरुका लागि व्यक्तिगत वित्त व्यवस्थापनमा गाह्रो परिस्थिति सिर्जना गरेको छ। नीति निर्माताहरुले सांस्कृतिक माग र आर्थिक वास्तविकताबीच सन्तुलन मिलाउँदै दीर्घकालीन रणनीति बनाउनु आजको आवश्यकता हो।
