काठमाडौं । ट्रम्प प्रशासनमा एलन मस्कको अशान्त १२९ दिनको कार्यकाल समाप्त भएको छ। यस समयमा विश्वका सबैभन्दा धनी व्यक्तिले सरकारी खर्चमा कटौती गरे। जसले धेरै विवाद पनि निम्त्यायो।
दक्षिण अफ्रिकामा जन्मेका अर्बपति एलन मस्कले यस हप्ताको सुरुमा आफ्नो सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म एक्समा राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई सरकारी दक्षता विभाग (डीओजीई)मा आफ्नो कार्यकालका लागि धन्यवाद दिए। ट्रम्पले उनको बिदाइमा पत्रकार सम्मेलन नै गरे। ट्रम्पले लेखे, ‘यो उनको अन्तिम दिन हुनेछ। वास्तवमा यो अन्तिम दिन हुनेछैन किनभने उनी सधैँ हामीसँगै रहनेछन्।’
ट्रम्प प्रशासनमा मस्कको कार्यकाल चार महिनाभन्दा कम समयको थियो। तर सरकारी विभागमा उनको काम गर्ने शैलीले अमेरिकी सरकारमा अशान्ति सिर्जना गर्यो। यसको प्रभाव वासिंगटनको शक्तिको कोरिडोरदेखि सम्पूर्ण विश्वमा देखियो।
डीओजीईका माध्यमबाट कटौतीको सिलसिला
मस्कले ट्रम्प ह्वाइट हाउसमा एउटै उद्देश्यका साथ जागिर स्वीकार गरेः सरकारी खर्च सकेसम्म कम गर्ने। उनले ‘कम्तीमा २ ट्रिलियन डलर’को लक्ष्यका साथ सुरुआत गरे। जुनपछि बढेर अन्ततः १५० अर्ब डलर पुग्यो। डीओजीईले सम्पत्ति बिक्री, पट्टा र अनुदान रद्द गर्ने, ‘धोकाधडी र अनुचित भुक्तानीमा कमी’, नियामक बचत, र २० लाख ३० हजारको केन्द्रीय कार्यबलबाट २ लाख ६० हजार कर्मचारीको कटौतीमार्फत हालसम्म १७५ अर्ब डलर बचत गरेको दाबी गरेको छ। यद्यपि, बीबीसीले गरेको तथ्यांकको विश्लेषणले यो दाबीका लागि प्रमाणको अभाव रहेको पत्ता लगाएको छ।
यो मिसनले प्रायः विवाद निम्त्याएको छ। जसमा संघीय न्यायाधीशहरुले सामूहिक बर्खास्ती रोक्ने र कर्मचारीलाई पुनस्र्थापित गर्ने आदेश दिने उदाहरण समावेश छन्। प्रशासनलाई अन्य मामिलामा पनि कटौतीबाट पछि हट्न बाध्य पारिएको थियो। फेब्रुअरीमा भएको एउटा उल्लेखनीय घटनाक्रममा राष्ट्रिय आणविक सुरक्षा प्रशासनले सयौँ संघीय कर्मचारीको कटौती रोक्यो। जसमध्ये केही अमेरिकी आणविक हतियारको सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने जिम्मेवारी पाएका संवेदनशील पदहरुमा थिए।
मस्क आफैँले बारम्बार भनेका छन् कि सामूहिक कटौतीले अनिवार्य रुपमा गल्ती हुनेछ। फेब्रुअरीमा डीओजीईले हमास–नियन्त्रित गाजाका लागि गल्ती गरेपछि मोजाम्बिकको एक क्षेत्रमा सहायता कटौती गर्यो। उनले पछि भने, ‘हामी गल्ती गर्नेछौँ तर हामी कुनै पनि गल्ती सच्याउन तुरुन्तै कारबाही पनि गर्नेछौँ।’
डेटा पहुँच गर्ने डीओजीईको प्रयासले पनि विवाद उत्पन्न गरेको छ। विशेषगरी लाखौँ अमेरिकीको व्यक्तिगत जानकारी ह्यान्डल गर्ने संवेदनशील ट्रेजरी विभागको डेटा रहेको छ। सर्वेक्षणहरुले देखाउँछन् कि सरकारी खर्च कटौती अमेरिकीमाझ लोकप्रिय छ तर मस्कको लोकप्रियता घटेको छ।
व्यवसाय र राजनीतिबीचको धुमिल रेखा
ट्रम्पको ह्वाइट हाउसमा एलन मस्कको उपस्थितिले मानिसहरुलाई चकित पारेको छ र सम्भावित स्वार्थको द्वन्द्वको बारेमा प्रश्नहरु उठाएको छ। मस्क एक गैरनिर्वाचित ‘विशेष सरकारी कर्मचारी’ हुन् र अमेरिकी सरकार उनका कम्पनीहरुको ग्राहक हो। उनको व्यापार साम्राज्यमा अमेरिकी र विदेशी सरकारहरुसँग व्यापार गर्ने धेरै ठूला कम्पनीहरु समावेश छन्। कम्पनीका प्रमुख कार्यकारीका अनुसार स्पेसएक्सको अमेरिकी सरकारसँग २२ अर्ब डलरको सम्झौता छ। केही डेमोक्र्याटले मस्कलाई आफ्नो स्याटेलाइट इन्टरनेट सेवा कम्पनी स्टारलिंकका लागि विदेशमा व्यापार बढाउन आफ्नो पदको फाइदा उठाएको आरोप पनि लगाएका छन्।
मार्चमा ह्वाइट हाउसलाई मस्कको संकटग्रस्त कार कम्पनी टेस्लाले निर्मित सवारी साधनहरु ह्वाइट हाउसको ल्यानमा प्रदर्शन गरेर मस्कको व्यवसायलाई मद्दत गरेको आरोप लगाइएको थियो। मस्क र ट्रम्प दुवैले सरकारसँगको आफ्नो काम विरोधाभाषी वा नैतिक रुपमा समस्याग्रस्त छ भन्ने सुझावहरुलाई अस्वीकार गरेका छन्।
के यो पृथकतावादलाई बढावा दिने कदम हो ?
६ हप्ताको समीक्षापछि विभागले अमेरिकी अन्तर्राष्ट्रिय विकास एजेन्सी (यूएसएड)को ८० प्रतिशतभन्दा बढी कार्यक्रमहरु हटाएपछि र बाँकीलाई विदेश विभागमा समाहित गर्दा मस्कको डीओजीईसँगको कामले विश्वव्यापी ध्यान खिच्यो। मस्क र डीओजीईमा कटौती ट्रम्प प्रशासनले विदेशमा खर्चलाई ‘अमेरिका पहिलो’ दृष्टिकोणसँग मिलाउन गरेको व्यापक प्रयासको अंश थियो।
अमेरिकी सहायतामा कटौतीले द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रहरुमा अनिकाल पत्ता लगाउने, खोप लगाउने र खाद्य सहायता गर्ने परियोजनाहरुलाई चाँडै असर गर्न थाल्यो। यसमा युद्धग्रस्त सुडानमा सामुदायिक भान्सा, तालिबानबाट भागेका युवा अफगान महिलाहरुका लागि छात्रवृत्ति र भारतमा ट्रान्सजेन्डरहरुका लागि क्लिनिकहरु समावेश थिए।
अमेरिकी सहायतालाई विश्वभर अमेरिकी ‘नरम शक्ति’ को एक प्रमुख उपकरणका रुपमा हेरिएको थियो। जसले गर्दा केही आलोचकले बन्दहरुलाई विश्वव्यापी मञ्चमा अमेरिकाको घट्दो प्रभावको संकेत भने।
गलत जानकारी र षड्यन्त्र
मस्क र ट्रम्पलाई वर्षौंदेखि विरोधीहरुले आधारहीन षड्यन्त्र सिद्धान्तहरु फैलाएको आरोप लगाउँदै आएका छन्। तर, ह्वाइट हाउसमा मस्कको उपस्थितिले अमेरिकी सरकारको उच्चतम स्तरमा गलत सूचना कसरी फैलिएको छ भन्ने कुरा प्रकाश पारेको छ। उदाहरणका लागि मस्कले केन्टकीको फोर्ट नक्सबाट अमेरिकी सुन चोरी भइरहेको भन्ने निराधार इन्टरनेट अफवाह फैलाए। भण्डारहरु चुपचाप चोरी भए।
एक समयमा मस्कले सुनको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न त्यहाँ यात्रा गर्न र यात्राको प्रत्यक्ष प्रसारण गर्न सुझाव पनि दिए। हालै मस्कले व्यापक रुपमा आधारहीन अफवाहहरु फैलाए कि दक्षिण अफ्रिकामा गोरा अफ्रिकीहरुले ‘नरसंहार’ जस्तो अवस्थाको सामना गरिरहेका छन्। मेको सुरुआतमा अफवाहहरु ओभल अफिसमा पुगे। अमेरिका र दक्षिण अफ्रिकाबीचको तनाव कम गर्न आयोजित बैठकको क्रममा ट्रम्पले दक्षिण अफ्रिकी राष्ट्रपति सिरिल रामाफोसालाई भिडियो र लेखहरु प्रस्तुत गर्दै भने कि ती अफ्रिकीहरुविरुद्धको अपराधको प्रमाण हुन्।
ट्रम्प खेमामा देखियो विभाजन
गै काम गर्ने सार्वजनिक प्रतिबद्धताको बाबजुद मस्कको कामले यो पनि प्रकट गर्यो कि ‘ट्रम्प २.०’ प्रशासनभित्र तनाव छ। ट्रम्पले मस्क र डीओजीईको कामका लागि आफ्नो समर्थन सार्वजनिक रुपमा दोहोर्याएका छन्। मस्कको कार्यकालमा उनी र डीओजीई कटौतीले आफ्ना एजेन्सीहरुलाई हानी पुर्याइरहेको विश्वास गर्ने मन्त्रिपरिषद् सदस्यहरुबीच तनावको रिपोर्टहरु पनि थिए। ट्रम्पले फेब्रुअरीमा भएको मन्त्रिपरिषद् बैठकमा स्वीकार गरे कि उनी ‘एलन र उनले गरिरहेको कामप्रति धेरै सम्मान गर्छन् र केही मानिसहरु छन् जो असहमत छन्। यदि तिनीहरु गर्दैनन् भने म चाहन्छु कि उनीहरुले बोलून्।’
जब कुनै मन्त्रिपरिषद् सदस्यहरुले मस्कसँग असहमत छन् कि भनेर सोधियो उनले कोठामा रहेका सबैतिर फर्केर सोधे तर कसैले केही भनेनन्। मस्कको प्रस्थानको घोषणा त्यही दिन आयो जुन दिन अमेरिकामा बीबीसी सम्बद्ध सीबीएसले मस्कसँगको अन्तर्वार्ताको अंश जारी गर्यो। यसमा मस्कले ट्रम्पको ‘बिग ब्युटिफुल’ बजेट बिलबाट ‘निराश’ भएको बताए। विधेयकमा कर छुट र रक्षा खर्चमा ट्रिलियन डलर बढाउने प्रस्ताव समावेश छ। मस्कले भने, ‘यो बिलले खर्च कटौती गर्ने डीओजीईको कामलाई कमजोर बनाउँछ र भविष्यको रणनीतिलाई लिएर रिपब्लिकन पार्टीभित्रको ठूलो तनावलाई पनि प्रतिविम्बित गर्दछ। –बीबीसीबाट भावानुवादित
