काठमाडौं । अक्टोबर २०२४ मा विश्वको सबैभन्दा ठूलो अन्न निर्यातकर्तामध्ये एक रुसले ब्रिक्स गठबन्धनभित्र एउटा दूरगामी वित्तीय र कृषि पहलको प्रस्ताव गर्यो, ब्रिक्स अन्न विनिमयको स्थापना। रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले काजानमा भएको ब्रिक्स शिखर सम्मेलनमा यो घोषणा गरेका थिए।
यो अन्न विनिमयले सिकागो मर्कन्टाइल एक्सचेन्जजस्ता अमेरिका–प्रभुत्वशाली वस्तु व्यापार मञ्चहरुलाई चुनौती दिने लक्ष्य राखेको छ। जसले लामो समयदेखि विश्वव्यापी अन्नको मूल्य निर्धारण र व्यापारिक भुक्तानीहरुलाई नियन्त्रण गर्दै आएका छन्।
रणनीतिक उद्देश्य र आर्थिक प्रभावहरु
यो पहल ब्रिक्स राष्ट्रहरु (जसमा अब ब्राजिल, रुस, भारत, चीन, दक्षिण अफ्रिका, इजिप्ट, इथियोपिया, इरान र यूएई सामेल छन्) द्वारा पश्चिमी वित्तीय तथा व्यापारिक संस्थाहरुमाथिको निर्भरता कम गर्ने फराकिलो प्रयासको रुपमा हेरिएको छ।
अन्न विनिमयले निम्न कार्य सक्षम पार्नेछ
स्थानीय मुद्रामा भुक्तानीः यसले अमेरिकी डलरको प्रभुत्वलाई बाइपास गर्न मद्दत गर्नेछ।
स्वतन्त्र मूल्य निर्धारणः विश्वव्यापी अन्न बजारको मूल्यांकनमा थप पारदर्शिता ल्याउनेछ। रुसी उपप्रधानमन्त्री दिमित्री पाट्रुशेभले जोड दिएका छन् कि यस विनिमयले कृषि उत्पादनहरुको थप वस्तुनिष्ठ मूल्य निर्धारणको लागि परिस्थिति सिर्जना गर्नेछ र सदस्य राष्ट्रहरुबीच खाद्य सुरक्षा सहयोग बढाउनेछ।
परियोजनाको स्केल
विज्ञहरुले यस परियोजनाको विशालतालाई औँल्याएका छन् कि सन् २०२५ मा विस्तारित ब्रिक्स देशहरुले सामूहिक रुपमा करिब १.२४ अर्ब टन अन्न उत्पादन गर्छन्। जुन विश्वव्यापी उत्पादनको ४४% हो। यो उत्पादन अमेरिकाको (दोस्रो ठूलो उत्पादक, जसले ४५ करोड टन उत्पादन गर्छ) भन्दा तीनगुणा बढी हो। यो विशाल उत्पादन आधारले ब्रिक्स अन्न विनिमयलाई प्रभावशाली विश्वव्यापी खेलाडी बन्ने सम्भावना दिन्छ।
कार्यान्वयन समयरेखा र चुनौती
ब्रिक्स सदस्यहरुबीच व्यापक स्वीकृति भए पनि यस अन्न विनिमयको व्यावहारिक स्थापना हुन धेरै वर्ष लाग्ने अनुमान गरिएको छ। जसको पाइलट कार्यक्रम सन् २०२६ का लागि योजनाबद्ध छ।
मुख्य चुनौती
ट्रेडिङ संयन्त्र र भुक्तानी प्रणालीहरुमाथि विस्तृत परिचालन योजना र जटिल वार्ताहरु।
ब्रिक्स न्यु डेभलपमेन्ट बैंकको स्थापनाबाट प्राप्त अनुभवले यस्ता संयुक्त आर्थिक परियोजनाको आधारशीला तयार पार्न मूल्यवान पाठ सिकाउनेछ।
यो विनिमयले सुधारिएको बजार दक्षता र मूल्य स्थिरतामार्फत विश्वव्यापी खाद्य असुरक्षा कम गर्ने संयुक्त राष्ट्र संघको दिगो विकास लक्ष्यसँग पनि मेल खान्छ।
भूराजनीतिक सन्दर्भ र प्रतिक्रिया
वित्तीय र व्यापारिक स्वतन्त्रतातर्फको यो कदम ब्रिक्स निर्यातमाथि बढ्दो अमेरिकी ट्यारिफको खतरा र रुसजस्ता सदस्य राष्ट्रहरुलाई लक्षित गरिएका पश्चिमी प्रतिबन्धहरुसँग मेल खान्छ। राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले ब्रिक्सले डलर प्रणालीलाई बाइपास गर्न जारी राखेमा ट्यारिफहरु १००% सम्म पुग्ने चेतावनी दिएका छन्।
यस पृष्ठभूमिमा अन्न विनिमयले डलरको प्रभुत्व र अमेरिकी आर्थिक दबाबलाई छल्ने ब्रिक्स रणनीतिको एक महत्त्वपूर्ण घटकको प्रतिनिधित्व गर्दछ। यस विनिमयले सदस्य देशहरुलाई अमेरिकीमा आधारित व्यापारिक मञ्चहरुमाथिको निर्भरता घटाएर वार्षिक रुपमा अनुमानित ४२.५ अर्ब बचत गर्न सक्ने क्षमता राख्छ। जसले यसको आर्थिक आकर्षणलाई थप बढाउँछ।
