काठमाडौं । बीमा क्षेत्रको नियमनकारी निकाय नेपाल बीमा प्राधिकरण ५६ औं वर्षमा प्रवेश गरेको छ । वि.सं. २०२५ साल जेठ १ गते स्थापना भएको बीमा प्राधिकरणले आज सोमबारदेखि ५५ औं वर्ष पुरा गरेको हो ।
वार्षिकोत्सवको अवसरमा प्राधिकरणले विभिन्न कार्यक्रमहरु आयोजना गरेको छ । प्रादेशिक कार्यालयमा रक्तदान कार्यक्रमदेखि लिएर खेलकुद आयोजना गरिएको छ । आइतबार विहान सम्पन्न प्रभातफेरी कार्यक्रमलाई संबोधन गर्दै अध्यक्ष सूर्य प्रसाद सिलवालले बीमाको पहुँच देशव्यापी पुर्याउन सबैलाई आग्रह गरेका छन् ।
बीमा प्राधिकरणको इतिहास ५५ वर्ष हुँदा पनि यसले आफ्नो भुमिकालाई खासै बढाउन नसकेको उनको आरोप छ । बीमा प्राधिकरणको स्थापना हुँदा अर्थमन्त्रालय अन्तर्गतको एउटा विभागको रुपमा स्थापना भएको थियो । अर्थमन्त्रालय अन्तर्गत सञ्चालन हुँदै आइरहेको प्राधिकरण बीमा ऐन २०४९ पश्चात स्वायत्त भयो । अर्थमन्त्रालय अन्तर्गत बीमालाई हेर्न गठन गरिएको समिति भएकाले यसको सुरुवातिदिनदेखि नै बीमा समिति रह्यो ।
तर बीमा ऐन २०७९ को कार्यान्वयन सँगै बीमा समितिको नाम रुपान्तरण भएर बीमा प्राधिकरण भयो । २०७९ कार्तिक २२ गतेदेखि लागु भएको बीमा ऐन २०७९ ले बीमा प्राधिकरण मात्रै बनाएन धेरै हदसम्म स्वायत्त र शक्तिशाली पनि बनायो ।
बीमा क्षेत्रलाई नियमन गर्नु भन्दा अगाडी नै नेपालमा बीमाको अवधारणा र अभ्यास सुरु भइसकेको थियो । सरकारले बीमा गर्नका लागि छुट्टै कम्पनी समेत स्थापना भइसकेको थियो । बीमा क्षेत्रको औपचारिक सुरुवात भने २००४ सालमा भएको हो । नेपाल बैंक लिमिटेडको पूर्ण स्वामित्वमा रहेको नेपाल इन्स्योरेन्स एण्ड ट्रान्सोर्ट कम्पनी लिमिटेडको नामबाट पहिलोपटक निर्जीवन बीमा कम्पनीको कारोबार सुरु भएको थियो ।
वि.सं. २०१२ मा नेपालमा भारतको ओरिएन्टल इन्स्योरेन्सले नेपालमा शाखा स्थापना गरी इन्स्योरेन्स कम्पनीको औपचारिक कारोबार सुरु गरेको थियो । नेपाल बीमा प्राधिकरण वि.सं. २०२४ सालमा तत्कालिन बीमा समितिको नामबाट स्थापना भएपछि २०२५ सालमा पहिलोपटक राष्ट्रिय बीमा संस्थानको स्थापना भएको थियो । सो संस्थानले २०३० सालदेखि औपचारिक रुपमा जीवनबीमा पोलिसीको कारोबार गर्न थालेको थियो । २०३० सालमै भारतको नेशनल इन्स्योरेन्स कम्पनीले पनि निर्जीवन बीमा कम्पनीको रुपमा कारोबार सुरु गर्यो ।
२०४६ सालको जनआन्दोलन भन्दा अगाडि निजी क्षेत्रको पहिलो बीमा कम्पनीको रुपमा नेशनल लाइफ एण्ड जनरल इन्स्योरेन्स कम्पनी स्थापना भयो । यो कम्पनी अहिले नेशनल लाइफको नामबाट कारोबार भइरहेको छ भने निर्जीवन बीमा कारोबारका लागि एनएलजी इन्स्योरेन्स कम्पनीको रुपमा स्थापना भएको छ ।
वि.सं २०४७ सालमा प्रजातन्त्रको पुनरस्थापना भए पनि बीमा क्षेत्रले केहि गति लिएको पाइन्छ । त्यस यता बीमा क्षेत्र सरकारले लाइसेन्स बाड्ने अड्डा बनेको छ । सरकार परिवर्तन पिच्छे नयाँ नयाँ बीमा कम्पनी आउने क्रम अहिलेसम्म पनि कायमै छ ।
अहिले बीमा क्षेत्रमा १५ वटा जीवन बीमा कम्पनी र १५ वटा कम्पनी, २ वटा पुनर्बीमा कम्पनी र ७ वटा लघु बीमा कम्पनी छन् । ७ वटा लघु बीमा कम्पनीहरुले लाइसेन्स मात्रै पाएका छन् । उनिहरुले लघु बीमा व्यवसायको शुभारम्भ गरेका छैनन् ।
विगत एक वर्षको अवधिमा ८ वटा मर्जर सफल भइसकेको छ । जसबाट ९ वटा कम्पनी विलय भएका छन् । तर प्राधिकरणले ७ वटा लघु बीमा कम्पनीको लाइसेन्स जारी गरेकाले संख्यात्मक रुपमा खासै ठुलो अन्तर देखिएको छैन ।
बीमा प्राधिकरणले लोकतन्त्रको स्थापना पछि पहिलो पटक २०७४ सालमा एकै पटक १० जीवन र तीन र्जीवन बीमा कम्पनीलाई लाइसेन्स दियो । त्यस सँगै बजारमा ४० वटा बीमा कम्पनी भए । थप एक पुनर्बीमा कम्पनीको लाइसेन्स दिए पछि बजारमा बीमा कम्पनीको संख्या ४१ पुग्यो ।
पछिल्लो समयको मर्जर नयाँ लघु बीमा कम्पनीको लाइन्सका कारण बजारमा ३९ वटा रहेका छन् । यसमा सात वटा लघु बीमा कम्पनीलाई पनि समावेश गरिएको छ । अझै केहि कम्पनी मर्जरको प्रकृयाँमा जाने तरखरमा छन् ।
बीमा कम्पनीहरुले विभिन्न किसिमका एक करोड १७ लाख वटा जीवन बीमा पोलिसी जारी गरेका छन् । जसमा म्यादी तथा लघु जीवन बीमा ६१ लाख ७८ हजार रहेको छ । म्यादी र लघु जीवन बीमा बाहेक कुल बीमालेख संख्या ४७ लाख ६० हजार रहेको छ । यसैका आधारमा बीमा पहुँच ४४ प्रतिशत रहेको प्राधिकरणको दाबी छ । जसमा एकै व्यक्तिले दुई भन्दा बढी पोलिसी लिएका संख्या पनि धेरै भएकाले पहुँचमा आकडा केहि कम हुन सक्छ ।
एक वर्षको अवधिमा मर्जर सम्पन्न भएका कम्पनी
१. २०७९ साउन एक गते : हिमालयन र एभरेष्ट मिलेर हिमालयन एभरेष्ट
२. २०७९ कार्तिक ७ गते : सानिमा र जिआइसी मिलेर सानिमा जिआईसी
३. २०७९ पुस ७ गते : सूर्या र ज्योति मिलेर सुर्यज्योति
४. २०७९ फागुन १७ गते : सिद्धार्थ र प्रिमियर मिलेर सिद्धार्थ प्रिमियर
५. २०७९ फागुन २९ गते : सगरमाथा र लुम्बिनी मिलेर सगरमाथा लुम्बिनी
६. २०७९ चैत ९ गते : सानिमा र रिलायन्स मिलेर सानिमा रिलायन्स
७. २०८० बैशाख २६ गते : गुराँस, प्राइम र यूनियन मिलेर हिमालयन लाइफ
८. २०८० बैशाख २७ गते : आईएमई जनरल र प्रुडेन्सियल मिलेर आइजीआई प्रुडेन्सियल
