इन्स्योरेन्स शिक्षा:
जीवन र निर्जिबन गरी बीमा दुई प्रकारका हुन्छन् । निर्जिवन बीमामा सम्पूर्ण सम्पत्ति र दायित्वको बीमा गरिन्छ भने जीवन बीमामा मानिसको जीवनको बीमा गरिन्छ । जनरल इन्स्योरेन्स अन्तर्गत निम्न बमोजिम बीमा गरिन्छ :
अग्नि बीमा : घर, कारखाना लगायतमा आगलागी हुँदा क्षतिपूर्ति होस् भन्ने हेतुले गरिने बीमा अग्नि बीमा हो । भवन, भवन भित्र राखिएका सामान, मेशिनरीलगायत स्थिर सम्पत्तिका लागि गरिने बीमा अग्नि बीमा हो । यसमा अग्नि, चट्याङ र अहिले भूकम्प पनि अनिवार्य जोखीमको रूपमा समावेश भएको छ । यसमा अन्य जोखिमहरू, जस्तै–बाढीपहिरो, हुरीबतास, आँधीबेहरी, हुलदङ्गा, आतङ्कवादसमेत समावेश गर्न सकिन्छ । यसका लागि बीमितले अतिरिक्त बीमा शुल्कको भुक्तानी गर्नुपर्छ ।
सामुद्रिक बीमा अर्थात कार्गो बीमा : कुनै सामान विदेशबाट ल्याउँदा अथवा विदेश लैजाँदा क्षति नहोस् भनेर गरिने बीमा हो । सुरक्षित व्यापार गर्न तथा अनावश्यक नोक्सानीबाट बच्न निकासी पैठारी दुबै व्यापारमा सामुद्रिक मार्गस्थ बीमा आवश्यक हुन्छ । निकासी पैठारी व्यापारमा सामान गन्तव्यमा नपुगेसम्म बिभिन्न जोखिमहरूबाट हानी नोक्सानी हुन सक्छ । अझ खासगरी नेपाल जस्तो भूपरिवेष्टिथ राष्ट्रमा सामान ल्याउन र पठाउन बढी समय लाग्छ । सामुद्रिक बीमाले निकासी पैठारीको दौरानमा हुने हानी नोक्सानीबाट आर्थिक राहत प्रदान गरी व्यापरमा सुनिश्चितता ल्याउछ ।
मोटर बीमा : मोटर बीमा अन्तर्गत कमर्सियल, पब्लिक तथा व्यक्तिगत सवारी साधनको बीमा, एवं हवाई बीमा समेत पर्दछ । यान्त्रिक शक्तिद्वारा सडकमा गुड्ने सवारी साधनहरू मोटरसाइकल, कार, जिप, ट्रक, बस, ट्याक्टर आदिमा हुन सक्ने सम्भावित जोखिमको सुरक्षण नै मोटर बीमा हो । सडक दुर्घटना, चोरी, हुलदंगा, बाढी, भूकम्पलगायतका कारणबाट मोटरमा हुने क्षतिबाट बच्नका लागि अपनाइने सुरक्षा मोटर बीमा हो । यस योजनाले विभिन्न कारणबाट सवारी साधन वा तेस्रो पक्षलाई हानी पुग्दा क्षतिपूर्ति भुक्तान गर्छ ।
इन्जिनियरिङ बीमा : कुनै निर्माण परियोजनाहरुको बीमा, ठेकेदारहरुको जोखिमका साथसाथै निर्माण दायित्वको बीमा इन्जिनियरिङ बीमा हो । परियोजनाहरुको निर्माण कार्यको बेला हुने विभिन्न प्राकृतिक जोखिमको कारणबाट पुग्न गएको हानिनोक्सानीको क्षतिपूर्ति प्रदान गदर्छ । यसबाहेक ठेकेदारको जोखिम, प्रेसर प्लान्ट, मेसिन बिग्रेको, बिजुली उपकरण बिग्रेको साथै तेस्रो पक्षको बीमा पनि यस बीमालेख अन्तर्गत समावेश गर्न सकिन्छ । तथा मेसिन बिग्रेर अथवा बोइलर पड्केर व्यापारमा हुन सक्ने घाटाको पनि यसै बीमामा समेट्न सकिन्छ ।
कृषि बीमा : कुनै पनि प्रकारका प्राकृतिक वा मौसमी समस्याका कारण किसानले कृषिजन्य कार्य गर्दा गरेको लगानी खेर जाने अवस्थामा लगानी सुरक्षित गर्ने उपाय हो कृषि बीमा । कृषि बीमा गर्दा किसानहरुको लगानीको जोखिम कम हुन्छ । बाली र पशुक्षिी गरी कृषि बीमा दुई प्रकारका हुन्छन् । रोग ब्यादी, बाढी, पहिरो, चट्याङ, असिना आदीले बालीमा असर गरेको अवस्थामा कृषि बीमाले कभर गर्छ ।
विविध : अग्नि, सामुद्रिक, इन्जिनियरिङ र कृषि बीमा बाहेक अन्य बीमाहरुलाई विविध अन्तर्गत राखिएको छ । यसअन्तर्गत दुर्घटना बीमा लगायत पर्दछन् ।
बीमा गर्नुपर्ने कारणहरु केके हुन् ?
अहिले संसार नै जोखिमपूर्ण छ । घरमा बस्दा अथवा बाहिर निस्किँदा, सुत्दा अथवा उठ्दा जतिबेला पनि जोखिम छ । नेपालको सन्दर्भमा भन्ने हो भने भुकम्पको खतरा रहेको छ । यस्ता प्राकृतिक प्रकोपका जोखिमहरु अरु पनि छन् । साथमा अन्य जोखिमहरु पनि छन् । जस्तै, भान्सामा ग्यास लिक भएर दुर्घटना हुन्छ, विजनेस गर्दा जोखिम छ, प्लेन चढ्दा जोखिम छ । तसर्थ यो जोखिमलाई न्युनिकरण गर्नका लागि बीमाको अवधारणा ल्याइएको हो । बीमा गर्नु भनेको आफ्नो जोखिम बीमा कम्पनीमा हस्तान्तरण गर्नु हो । शतप्रतिशत नभएपनि ८० देखि ९० प्रतिशतसम्म क्षतिपूर्ति बीमाले गर्छ ।
कुनै पनि व्यापार व्यवसाय डुब्ने स्थितीलाई बीमाले बचाउँछ । जस्तै, कुनै किसानले एक लाख पर्ने गाईको बीमा गराएको छ भने उक्त गाईको क्षतिपूर्तिमा किसानले ९० हजार पाउँछ । उक्त रकमबाट अर्को गाई किनेर किसानले आफ्नो जिविका चलाउन सक्छ । संसारमा जोखिम बढिरहेसँगै बीमाको महत्व पनि बढिरहेको छ ।
प्रस्तुती : बिजया बास्कोटा
[‘इन्स्योरेन्स शिक्षा’ कार्यक्रम नेपाली बीमा क्षेत्रको बिकाशको लागि थालीएको एउटा नविनतम प्रयास हो, यदि तपाईहरु संग पनि इन्स्योरेन्स सम्बन्धि कुनै समाचार, लेख/रचना, बिस्लेषणहरु छन् भने हामीलाई सम्पर्क गर्नुहुन अनुरोध गर्दछौ, [email protected]]
