काठमाडौं । एसिया प्रशान्त क्षेत्रमा सामाजिक बीमाले सामाजिक सुरक्षा प्रणालीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। सन् २००९ मा यस क्षेत्रमा सरकारी सामाजिक सुरक्षा खर्चको ५९ प्रतिशत सामाजिक बीमा क्षेत्रमा खर्च गरिएको थियो। जसले गर्दा यो अग्रणी सामाजिक सुरक्षा प्रणाली बनेको थियो। यद्यपि, यस क्षेत्रका धेरै मानिस विशेषगरी अनौपचारिक क्षेत्रमा काम गर्नेहरु सामाजिक बीमाको लाभबाट वञ्चित छन्।
सामाजिक बीमा एक योगदानात्मक सुरक्षा प्रणाली हो। जसमा कर्मचारीले आफ्नो आयको एक भाग योगदान गर्छन्। जुन रोग, अशक्तता, कार्यस्थलमा चोटपटक, बेरोजगारी र वृद्धावस्था हेरचाहजस्ता जोखिमसँग व्यवहार गर्न प्रयोग गरिन्छ। यो सार्वजनिक क्षेत्रअन्तर्गत सञ्चालन हुन्छ र मानिसका लागि सामाजिक सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने लक्ष्य राख्छ।
धेरै एसियाली देशमा अनौपचारिक क्षेत्रमा काम गर्ने मानिसले सामाजिक बीमाको लाभ पाउँदैनन्। किनकि उनीहरु स्थायी रुपमा कार्यरत हुँदैनन् र तिनीहरुको आम्दानी अस्थायी छ। यी कामदार सामाजिक बीमा योजनामा सामेल हुन सक्दैनन्। जसले गर्दा उनीहरु बीमा लाभबाट वञ्चित हुन्छन्। यसले समाजमा बीमाको लाभमा असमानता सिर्जना गर्दछ।
सामाजिक बीमाको सबैभन्दा ठूलो भाग पेन्सन हो। जसले कुल सामाजिक बीमा लागतको ६५ प्रतिशत ओगटेको छ। यद्यपि, स्थापित कामदारले यो लाभ पाइरहेका छन् भने अनौपचारिक क्षेत्रमा काम गर्ने मानिसहरु धेरै हदसम्म यो लाभबाट वञ्चित छन्। एसियाका विकासशील देशहरुमा लगभग १०–१५ प्रतिशत कामदार पेन्सन योजनामा समेटिएका छन्। जुन एउटा ठूलो चुनौती हो।
स्वास्थ्य बीमा सामाजिक बीमाको दोस्रो ठूलो क्षेत्र हो। जसले खर्चको १३ प्रतिशत ओगटेको छ तर जनसंख्याको ३५ प्रतिशतलाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ। यो बीमा प्रणालीले जनताको स्वास्थ्य सुरक्षा सुनिश्चित गर्न बलियो पहलका रुपमा काम गरिरहेको छ र यसको विस्तारमार्फत धेरै मानिसलाई लाभ सुनिश्चित गर्न सम्भव छ।
मातृत्व बिदा, भविष्यनिधि निकासी र अलग हुने लाभहरु अन्य सामाजिक बीमाको भागका रुपमा प्रयोग गरिन्छ। यद्यपि, विकासशील देशहरुमा बेरोजगारी लाभको अभाव स्पष्ट रुपमा देख्न सकिन्छ। चीन, थाइल्यान्ड र भियतनाम, इन्डोनेसिया र फिलिपिन्सले भविष्यनिधिमार्फत कर्मचारीका लागि केही सुरक्षा प्रस्तुत गरेका छन्। यद्यपि यी सीमित छन्।
महिलाहरुले सामाजिक बीमाबाट कम लाभहरु पाउँछन्। यद्यपि केही लाभ जस्तैः मातृत्व बिदा तिनीहरुका लागि सिधै डिजाइन गरिएको हो। सामाजिक बीमामा उनीहरुको पहुँच सीमित छ किनकि अधिकांश महिलाहरु अनौपचारिक क्षेत्रमा काम गर्छन् र त्यसैले लाभबाट वञ्चित छन्। सरकारहरुले यो असमानतालाई सम्बोधन गर्न थप पहल गर्न आवश्यक छ।
जापान, दक्षिण कोरिया, सिंगापुर र मलेसियाजस्ता विकसित देशहरुमा सामाजिक बीमाको व्यवस्थापन धेरै प्रभावकारी छ। जापानमा स्वास्थ्य बीमाले देशका कुल १२ करोड ७० लाख मानिसलाई समेट्छ। जसले यसलाई विश्वको सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा सफल स्वास्थ्य बीमा प्रणालीहरुमध्ये एक बनाउँछ। दक्षिण कोरियाको राष्ट्रिय स्वास्थ्य बीमा प्रणाली यसको सफल उदाहरण हो।
सन् २००९ मा चीनले नयाँ ग्रामीण पेन्सन योजना सुरु गर्यो। जसले वृद्धवृद्धाका लागि न्यूनतम आय सुरक्षा प्रदान गर्दछ र बचतलाई प्रोत्साहन गर्दछ। सहरी कामदारका लागि सामाजिक पेन्सन योजना सन् २०११ मा सुरु गरिएको थियो। जसले चीनको अनौपचारिक क्षेत्रका कामदारका लागि नयाँ अवसर सिर्जना गर्यो।
एसिया प्रशान्त क्षेत्रमा सामाजिक बीमा प्रणाली अझै पनि धेरै हिसाबले अपूर्ण छ र धेरै चुनौतीको सामना गर्दछ। यद्यपि, सरकारी कदमहरु र नयाँ पहलहरुले यी उपायलाई अझ प्रभावकारी र समावेशी बनाउन मद्दत गरिरहेका छन्। विशेषगरी अनौपचारिक क्षेत्रमा काम गर्ने कामदारका लागि सामाजिक बीमा लाभहरु सुनिश्चित गर्नु र महिला कामदारलाई थप सुरक्षा प्रदान गर्नु महत्वपूर्ण छ।
एसिया प्रशान्त क्षेत्रको सामाजिक बीमा प्रणाली यस क्षेत्रका जनताका लागि बलियो सुरक्षा प्रणालीका रुपमा उदाइरहेको छ। यद्यपि, सामाजिक बीमा लाभमा भेदभाव र अनौपचारिक क्षेत्रका कामदारको वञ्चितताको समस्या अझै पनि विद्यमान छ।
सरकार र अन्य सम्बन्धित निकायद्वारा थप पहल र योजना बनाइएमा यो प्रणालीलाई अझ सुरक्षित, समतामूलक र प्रभावकारी बनाउन सम्भव हुनेछ। स्रोतः एसियाली विकास बैंक
