काठमाडौं । सन् २०२५ सम्म आइपुग्दा विश्वव्यापी बीमा बजारमा कृषि, खानी र सम्बन्धित उद्योगहरुको जोखिम मूल्यांकनमा उल्लेखनीय परिवर्तन देखिएको छ।
बीमादरहरुमा आएको गिरावटले उत्पादन क्षेत्रदेखि कृषिसम्मको लगानी वातावरणलाई नयाँ दिशामा लैजाँदैछ। नेपालजस्ता विकासोन्मुख देशका लगानीकर्ता र बीमा कम्पनीका लागि यो परिवर्तन अवसरका रुपमा देखिएको छ।
खानी क्षेत्रः बीमादर घटे तर जोखिम बढ्दो
विश्वभरका खानी उद्योगहरुमा बीमा दरमा उल्लेख्य गिरावट आएको छ। बीमा कम्पनीहरुबीच बढ्दो प्रतिस्पर्धा, पुँजी प्रवाह र नयाँ बजार प्रवेशका कारण बीमा दरहरु घटेका हुन्। तर, जलवायु परिवर्तन र आकस्मिक प्राकृतिक जोखिमका कारण अझै पनि सावधानी आवश्यक छ। पर्यावरणीय, सामाजिक र सुशासन नीतिमा पारदर्शिता अपनाउने कम्पनीहरुले अहिले सस्तो बीमादर र उच्च सुरक्षा सीमा पाउँदैछन्। यसले जिम्मेवार लगानी र दिगो खानी सञ्चालनतर्फ बजारलाई धकेल्दैछ।
कृषि क्षेत्रः स्थिर दर र प्रविधिमूलक बीमा विकास
कृषि बीमा बजार सन् २०२५ मा स्थिर बन्दै गएको छ। किसानहरुबीच बीमाप्रतिको आकर्षण बढ्दै गएको छ। विशेषगरी मौसमी विपत्तिबाट हुने हानी र आम्दानी घट्ने जोखिम घटाउन बीमा लोकप्रिय बन्दैछ। कृषिमा प्रयोग हुने नयाँ प्रविधि जस्तैः उपग्रह आँकडा, मौसम सूचकांक र कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई)मार्फत जोखिम मूल्यांकनले बीमाको मूल्य निर्धारणलाई सरल र विश्वसनीय बनाएको छ।
यस्ता प्रविधिले किसानलाई तत्काल क्षतिपूर्ति पाउने व्यवस्था सहज बनाएको छ। फलस्वरुप कृषि बीमा अब सहरभन्दा गाउँतिर पनि विस्तार हुँदैछ। यद्यपि बीमादर घटे पनि उच्च बीमाशुल्क चुकाउन कठिन हुने साना किसानका लागि सरकारी सहयोग अपरिहार्य देखिएको छ।
समग्र जोखिम मूल्य र प्रविधिको प्रभाव
विश्वव्यापी बीमा बजारमा पछिल्ला त्रैमासिक अवधिसम्म बीमादरहरु क्रमशः घट्दै आएका छन्। खानी र कृषि क्षेत्रमा यो प्रवृत्ति स्पष्ट देखिँदैछ। बीमा कम्पनीहरुले डिजिटल प्रविधि, वास्तविक समयको मौसम सूचना र उत्पादन शृंखलाको आँकडा प्रयोग गरी व्यक्तिगत स्तरमा बीमा मूल्य निर्धारण गर्ने अभ्यास बढाएका छन्। यसले बीमाको पहुँच विस्तार र मूल्य पारदर्शितामा ठूलो सुधार ल्याएको छ।
त्यस्तै, सूचकांक आधारित बीमा प्रणाली (जहाँ निश्चित जलवायु घटना वा उत्पादन सूचकांकका आधारमा स्वतः बीमाबापतको रकम भुक्तान हुन्छ) अब कृषि र पर्यटन क्षेत्रका लागि लोकप्रिय बन्दैछ। नेपालमा पनि यस्तो प्रविधि अपनाइएमा बाढी, पहिरो र असिनाजस्ता प्राकृतिक जोखिमका कारण हुने क्षतिमा राहत पुग्नेछ।
नेपालको सन्दर्भमा अवसर र चुनौती
नेपालको अर्थतन्त्रमा कृषि, खानी र पर्यटन क्षेत्रको योगदान उल्लेखनीय छ। तर, यी तीनै क्षेत्र जलवायु र बजार जोखिमका कारण असुरक्षित छन्।
विश्व बजारमा घट्दो बीमा मूल्य र प्रविधिमूलक जोखिम मूल्यांकन प्रणालीले नेपालका बीमा कम्पनीहरुलाई नयाँ उत्पाद विकास र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यमा जोडिन प्रोत्साहित गर्न सक्छ। साथै, अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीसँग सहकार्य गरेर कृषि र खानी क्षेत्रका लागि सूचकांक आधारित बीमा उत्पादन ल्याउने अवसर पनि खुल्दैछ। यसले नेपालमा बीमाको पहुँच विस्तार, जोखिम न्यूनीकरण र लगानी संरक्षणमा दीर्घकालीन योगदान पुर्याउनेछ।
विश्व बजारमा खानी र कृषि बीमाको मूल्य घट्नु केवल व्यावसायिक परिवर्तनमात्र नभएर यो भविष्यको जोखिम व्यवस्थापनको नयाँ दृष्टिकोण हो। नेपालले यसलाई अवसरका रुपमा उपयोग गर्न सकेमा बीमा बजारमात्र नभएर समग्र आर्थिक स्थायित्वमा समेत सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।
