काठमाडौं । पछिल्लो केही महिनायता बैंक तथा वित्तीय संस्थाले मुद्दती निक्षेपमा दिने ब्याज दर निरन्तर घट्दै गएको छ। घट्दो ब्याज दरको सकारात्मक र नकारात्मक दुबैखाले प्रत्यक्ष असर बीमा कम्पनीहरू, विशेषगरी जीवन बीमा कम्पनीहरूमा देखिएको छ।
निक्षेपको ब्याज दर घट्दा जोखिम बहन सहित अधिक प्रतिफल प्राप्त हुने आश्वासनमा सर्वसाधारण बचतकर्ताहरू एकल बीमाशुल्क भुक्तानी गर्दै बीमा गर्ने प्रवृत्ती बढेको छ। यसैकारणले अर्थतन्त्रमा सुस्तता देखिए पनि जीवन बीमकले गत आर्थिक वर्ष २०८१।८२ मा १६ प्रतिशतको उल्लेख्य वृद्धि हासिल गरेका छन्। आर्थिक वर्ष २०८०।८१ मा यस्तो वृद्धि दर जम्मा ९.७७ प्रतिशत रहेको थियो।
अर्कोतर्फ नकारात्मक असर चाहिँ बीमा कम्पनीको ब्याज प्रतिफलमा प्रत्यक्षरूपमा पर्न गएको छ। ६ खर्ब रूपैयाँभन्दा बढी लगानी योग्य कोष रहेको जीवन बीमा कम्पनीहरूले परम्परागतरूपमा नै ८० प्रतिशतभन्दा बढी रकम मुद्दती निक्षेपमा लगानी गर्दै आएका छन् ।अहिले निक्षेपको ब्याज दर ३ प्रतिशतमा सीमित हुन पुगेको छ। ३ प्रतिशत ब्याज आम्दानी हुने निक्षेपमा लगानी गरेर बीमितलाइ न्यूनत्तम ६ प्रतिशत प्रतिफल दिन संभव हुँदैन।
बीमा कम्पनीहरूले लगानीका सीमित विकल्पका कारण अहिले अत्यन्तै न्यून ब्याजदर आम्दानी हुने बैंक मुद्दती निक्षेपमा लगानी गर्न बाध्य छन् । अन्य क्षेत्रमा लगानीका लागि विकल्पहरू खुला गरिएपनि अनुभव नभएको र जोखिम निहित भएकाले बीमकहरू जोखिम मोल्न तयार भइसकेका छैनन् ।
यो अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै नेपाल लाईफ इन्स्योरेन्सले लगानी विज्ञहरूको संलग्नता रहने गरी लगानी सम्बन्धि विशेष कम्पनी नै स्थापना गरेर दीर्घकालीन लगानीको योजनालाई अघि बढाएको छ। अन्य बीमकहरू यो बाटोमा निस्किन बाँकी छ।
अधिक बैंकिङ तरलताका कारण एकल अंकको पनि न्यून बिन्दुमा पुगेको मुद्दती निक्षेप ब्याजदरको निरन्तरताले बीमा क्षेत्रको लागि एक चुनौती तेर्स्याएको छ। बीमितलाई कम्तीमा ६ प्रतिशतका दरले प्रतिफल दिने आश्वासन दिएर जीवन बीमा गरेका बीमा कम्पनीहरूले लगानी विविधिकरण गर्न नसके बीमा कोष नै क्षयीकरण हुने चुनाैती पनि देखिएको छ।
मुद्रा स्फिती दरको तुलनामा बैंक ब्याज दर थोरै हुँदा बीमा कोषमा भएको रकममा प्राप्त हुने प्रतिफलले बीमा कोष वृद्धि हुनुको साटो महँगीको तुलनामा झन् झन् खुम्चिंदै जाने जोखिम छ।
बीमकहरूले आफ्ना बीमितहरूको बीमा कोषमा प्रतिफल प्राप्त गर्न बैंकहरूमा मुद्दती निक्षेपहरूमा धेरै हदसम्म निर्भर रहँदै आएका छन्। अहिले, बैंक ब्याजदर ऐतिहासिक रूपमा न्यूनतम स्तरमा रहेको छ। त्यसैले अहिलेको अवस्थामा यो परम्परागत रणनीति अब बीमा कम्पनीहरूको प्रतिफल अपेक्षा र आवश्यकताहरू पुरा गर्न पर्याप्त छैन।
यसले बीमकहरूलाई नेपाल बीमा प्राधिकरणबाट अद्यावधिक निर्देशनहरूद्वारा निर्देशित वैकल्पिक लगानी मार्गहरू सकृयरूपमा खोज्न प्रेरित गरेको छ।
छिमेकी मुलुक भारतमा नियामकले सरकारी ऋण पत्र, अग्राधिकार प्राप्त धितोपत्र(प्रिफरेन्स शेयर), धितोपत्र बजार, धितोबाट सुरक्षित घरजग्गा र पूर्वाधारको क्षेत्रमा लगानी गर्न निर्देशित गरेको छ। संघीय सरकारले जारी गरेको ऋण पत्रमा न्यूनत्तम २५ प्रतिशत र संघ, प्रदेश र अन्य मान्यता प्राप्त ऋणपत्रमा कुल लगानीको कम्तीमा ५० प्रतिशत लगानी गर्नुपर्ने व्यवस्था छ।
विविधिकरणको आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्दै, प्राधिकरणले बीमकहरूलाई लगानीका विकल्पहरूको फराकिलो दायरा प्रदान गर्न लगानी मार्गदर्शन परिमार्जन गरेको छ। यी मार्गदर्शनहरूले बीमा कम्पनीहरूलाई परम्परागत स्थिर-आय उपकरणहरूभन्दा बाहिर उद्यम गर्न र थप गतिशील सम्पत्तिमा लगानीको विकल्प खोजी गर्न बाटो खुला गरेको छ।
सबैभन्दा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू मध्ये एक धितोपत्र बजारमा लगानीको लागि थपिएको लगानीको स्वीकृत सीमा हो। बीमकहरूले आफ्नो बीमा कोषको ठूलो हिस्सा नेपाल स्टक एक्सचेन्जमा सूचीबद्ध कम्पनीहरूको शेयरमा लगानी गर्न सक्छन् । उनीहरूले बजार विश्लेषण र कम्पनीहरूको वित्तीय स्वास्थ्य अवस्था विश्लेषण गरेर बलियो पृष्ठभूमी र राम्रो वित्तीय स्वास्थ्य भएका कम्पनीहरूको शेयरमा लगानी गर्न सक्छन्।
यसबाहेक, प्राधिकरणले विशेष कोषहरूमा लगानीको ढोका पनि खुला गरेको छ। बीमकहरूलाई अब आफ्नो पूँजीको एक भाग निजी इक्विटी र नेपाल धितोपत्र बोर्डद्वारा इजाजतपत्र प्राप्त उद्यम पूँजी कोषमा छुट्याउन अनुमति दिइएको छ। यो कदम एक खेल-परिवर्तक हुने विश्वास गरिएको छ। यसले बीमहरूलाई नवीन स्टार्टअपहरू र साना तथा मझौला उद्यमहरूको प्रवर्द्धनमा भाग लिन सक्षम बनाउँछ। र यसरी उच्च प्रतिफल खोज्दै देशको आर्थिक विकासमा योगदान पुर्याउँछ।
पूँजी बजारभन्दा बाहिर, संशोधित मार्गदर्शनहरूले मूर्त सम्पत्तिहरूमा लगानीको लागि पनि बाटो बनाएको छ। बीमकहरूले अब घरजग्गा, पर्यटन, वायू सेवा मात्र नभएर जलविद्युत र सौर्य ऊर्जा जस्ता नवीकरणीय ऊर्जा परियोजनाहरूमा लगानी गर्न सक्छन्।
यी क्षेत्रहरूले दीर्घकालीन पूँजी वृद्धि र स्थिर प्रतिफलको सम्भावना प्रदान गर्छ, मुद्रास्फीति र न्यून ब्याजदर विरुद्ध धेरै आवश्यक वैकल्पिक तयारीका लागि पर्याप्त लगानीको क्षेत्र प्रदान गरेको छ।
त्यस्तै गरी, सडक र विद्युत प्रसारण लाइनहरू लगायत पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानीले बीमकहरूलाई उनीहरूको दीर्घकालीन दायीत्व संरचनासँग मिल्दोजुल्दो लामो अवधिको लागि ठूलो मात्रामा पूँजी परिचालन गर्ने आकर्षक अवसर प्रदान गरेको छ।
नेपाल सरकारले सरकार, बैंक तथा वित्तीय संस्था र निजी क्षेत्र प्रवर्द्धित इक्वीटी क्यापिटल कम्पनीहरूको सहभागितामा विशेष उद्देश्य लक्षित कम्पनी स्थापनाको प्रस्ताव पनि गरेको छ। यो कम्पनी स्थापनाको प्रस्तावित विधेयक पारित भएमा लगानीका थप विकल्पहरू खुल्ला हुनेछन्।
यी नयाँ लगानी विकल्पहरूले उच्च प्रतिफलको आश्वासन दिएपनि, यसमा ठूलो मात्रामा जोखिम पनि निहित हुन्छ। विभिन्न वर्गहरूमा लगानी गर्न सकिने कोषको प्रतिशतमा स्पष्ट सीमा तोकेर, प्राधिकरणले अस्थिर बजारहरूमा अत्यधिक जोखिम मोल्न सक्ने संभावनालाई रोक्ने उद्देश्य राखेको छ।
यसका लागि प्राधिकरणले जोखिम-आधारित पर्यवेक्षणमा पनि जोड दिएको छ। बीमकहरूको लगानी रणनीति विवेकपूर्ण छन् र तिनीहरूको पूँजी बीमितप्रतिको दायीत्व पुरा गर्न पर्याप्त छ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न जोखिम आधारित पूँजी सम्बन्धित प्रणाली पनि गत आर्थिक वर्ष देखि कार्यान्वयनमा ल्याएको छ।
यो रणनीतिक विविधिकरण नाफा अधिकतम पार्ने मात्र नभएर, तर परिवर्तनशील आर्थिक परिदृश्यमा नेपालको बीमा क्षेत्रको वित्तीय स्थिरता र लचिलोपनलाई बलियो बनाउ सहयोगी हुने अपेक्षा गरिएको छ।
