काठमाडौं । बोतलको पानी स्वास्थ्यका लागि खतरनाक र हानिकारक भएको खुलासा भएको छ। एउटा नयाँ अध्ययनले एक लिटर बोतलको पानीमा औसत २.४ लाख प्लास्टिक पाइने देखाएको हो। यो अघिल्लो अध्ययनको तुलनामा १० देखि १०० गुणा बढी रहेको बताइएको छ।
माइक्रोप्लास्टिक १ माइक्रोमिटर अर्थात् १ मिटरको दसौँ लाख भाग जत्तिकै सानो वा ५ मिलिमिटरसम्म हुन सक्छ। नानोप्लास्टिक एक माइक्रोमिटरभन्दा सानो हुन्छ। यसको मतलब १ मिटरको सयौँ करोड भाग हो। कोलम्बिया विश्वविद्यालयका अन्वेषकहरुले अमेरिकामा बेच्ने शीर्ष ब्रान्डहरुको बोतलको पानीको जाँच गरेका थिए।
प्रत्येक बोतलमा १०० न्यानोमिटर प्लास्टिक कण रहेको पाइएको थियो। उनीहरुले प्रत्येक लिटरमा १.१ देखि ३.७ लाख न्यानोमिटर प्लास्टिक फेला पारे। जब कि बाँकी माइक्रोप्लास्टिक छ। २.४ लाख माइक्रोप्लास्टिकमध्ये ९० प्रतिशत नानोप्लास्टिक हुन्। यो खुलासा प्रोसिडिङ्स अफ द नेसनल एकेडेमी अफ साइन्सेज जर्नलमा प्रकाशित भएको छ।
कोलम्बिया क्लाइमेट स्कूलको ल्यामोन्ट–डोहर्टी अर्थ अब्जर्भेटरीका वातावरणीय रसायनशास्त्री र यस अध्ययनका सहलेखक बिजन यानले भने, ‘पहिले हामीले यसतर्फ ध्यान दिएनौँ तर अहिले पानी विषाक्त भएको अध्ययन भइरहेको छ। त्यस्ता अध्ययनहरुमार्फत हामी संसारको त्यो भागमा हेर्न सक्छौँ, जहाँ हामीले पहिले कहिल्यै सोचेका थिएनौँ।’
विगत केही वर्षदेखि भइरहेको अध्ययनले माटो, खानेपानी, खाना र ध्रुवमा रहेको हिउँमा समेत माइक्रोप्लास्टिक पाइने गरेको पाइएको छ। यो तबमात्र हुन्छ जब प्लास्टिकको ठूलो टुक्रा सानो टुक्रा हुन्छ। त्यसपछि तिनीहरु तोड्न र फैलिरहन्छन्। त्यसपछि यी प्लास्टिकहरु मानव र अन्य जीवित प्राणीहरुको शरीरमा प्रवेश गर्छन्।
शरीरमा प्लास्टिक पसेपछि स्वास्थ्य बिग्रन्छ। खुला ठाउँमा बस्दा वातावरण बिगार्छ। यस अध्ययनमा वैज्ञानिकहरुले अध्ययन गरेका प्लास्टिक नमूनाहरुमध्ये ७ वटा प्लास्टिकका टुक्राहरु धेरै सामान्य प्लास्टिकका छन्। सबैभन्दा सामान्य प्लास्टिक पोलिइथिन्ले टेरेप्थालेट (पीईटी) हो। यसबाट मिनरल वाटरको बोतल बनाइन्छ।
दोस्रो प्रकारको पाइने पोल्यामाइड अर्थात् एक विशेष प्रकारको नाइलन प्लास्टिक हो। यो पीईटीपछि प्रायः पाइन्छ। यो प्लास्टिक फाइबरबाट आउँछ। यसलाई बोतलबन्द पानी उत्पादन कारखानाहरुमा पानी शुद्ध गर्न प्रयोग गरिन्छ। यसबाहेक बोतलको पानीमा पोलिस्टिरिन, पोलिभिनाइल क्लोराइड र पोलिमेथाक्रिलेटजस्ता औद्योगिक प्लास्टिक भेटिएका छन्।
यस अध्ययनमा एक लिटरको बोतलबन्द मिनरल वाटरमा ७ प्रकारका सामान्य प्लास्टिक भेटिएका थिए। त्यो न्यानोप्लास्टिकको १० प्रतिशत मात्र हो। वैज्ञानिकहरुले डरका साथ भने कि उनीहरुलाई थाहा छैन कि बाँकी कुन प्रकारको प्लास्टिक हो। तिनीहरु कहाँबाट आए ? यिनीहरुले स्वास्थ्यमा कति र कस्तो हानि पुर्याइरहेका छन् ?
वैज्ञानिकहरुले बोतलको पानीमा प्लास्टिक अध्ययन गर्न नयाँ प्रविधि विकास गरेका छन्। यो सिमुलेटेड रमन स्क्याटरिङ माइक्रोस्कोपी हो। यसमा जब दुई लेजर बीमहरु एक साथ फायर गरिन्छ, तिनीहरु पानीभित्र रहेको कणहरुसँग प्रतिध्वनित हुन्छन्। अर्थात्, यसले तिनीहरुलाई काँप्न बाध्य पार्छ। यसपछि तिनीहरु एल्गोरिदम र डेटा प्रयोग गरेर पत्ता लगाइयो। अब यो टोलीले बोतलबंद पानीबाहेक अन्य स्रोतको अध्ययन गरिरहेको छ।
कोलम्बियाका बायोफिजिसिस्ट र माइक्रोस्कोपी प्रविधिका सहआविष्कारक वेई मिनले भने, ‘एक लिटर बोतलको पानीमा न्यानोप्लास्टिकको सम्पूर्ण संसार हुन्छ। तिनीहरुको तौल माइक्रोप्लास्टिकभन्दा कम छ। आकार निश्चित छैन। तर, यी साना आकारका विषाक्त पदार्थको ठूलो संख्या स्वास्थ्य र वातावरणका लागि हानिकारक छ।’ –एजेन्सी
