काठमाडौं । पृथ्वीले एउटा ठूलो खतराको सामना गरिरहेको छ। जुन यस ग्रहमा रहेका सबै जीवका लागि खतरनाक साबित हुन सक्छ।
विश्व मौसम विज्ञान संगठन (डब्ल्यूएमओ)को एउटा नयाँ प्रतिवेदनअनुसार पृथ्वीको वायुमण्डलमा कार्बन डाइअक्साइड (सीओ२)को स्तर २०२४ मा रेकर्ड स्तरमा बढ्ने अनुमान गरिएको छ। प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘यसले लामो समयसम्म पृथ्वीको तापक्रम अझ बढाउने सम्भावना छ।’
प्रतिवेदनले सीओ२ मा वृद्धिको श्रेय मानव गतिविधिबाट निरन्तर उत्सर्जन, वन डढेलोको बढ्दो घटना र भूमि पारिस्थितिक प्रणाली र महासागरहरुद्वारा सीओ२ अवशोषणमा आएको गिरावटलाई दिन्छ।
डब्ल्यूएमओको प्रतिवेदनअनुसार सीओ२ वृद्धिको दर सन् १९६० को दशकमा प्रतिवर्ष ०.८ पीपीएमबाट तीनगुणा बढेको छ। सन् २०११–२० को दशकमा यो प्रतिवर्ष २.४ पीपीएम पुगेको छ। यसैबीच सन् २०२३–२४ मा सीओ२ को विश्वव्यापी औसत सान्द्रता ३.५ पीपीएम हुने अनुमान गरिएको छ। जुन सन् १९५७ मा आधुनिक मापन सुरु भएदेखि सबैभन्दा ठूलो वृद्धि हो।
यसैबीच मानव गतिविधिसँग जोडिएका अन्य दुई महत्वपूर्ण हरितगृह ग्यास, मिथेन र नाइट्रस अक्साइड पनि रेकर्ड स्तरमा बढेका छन्।
सीओ२ स्तरमा रेकर्ड वृद्धि ?
डब्ल्यूएमओका उपमहासचिव को ब्यारेटका अनुसार कार्बन डाइअक्साइड र अन्य हरितगृह ग्यासले अवशोषित गर्ने तापले हाम्रो जलवायुलाई न्यानो बनाइरहेको छ। यसले गर्दा तापक्रम निरन्तर बढ्दै गइरहेको छ। उनले उत्सर्जनमा कमीलाई जलवायु र मानव दुवैका लागि लाभदायक रुपमा वर्णन गरे।
ग्रीनहाउस बुलेटिन पहिलोपटक सन् २००४ मा जारी गरिएको थियो। त्यस समयमा डब्ल्यूएमओ अनुगमन स्टेसनद्वारा मापन गरिएको कार्बन डाइअक्साइडको वार्षिक स्तर ३७७.१ पीपीएम थियो। सन् २०२४ मा यो बढेर ४२३.९ पीपीएम भयो।
के सीओ२ स्तर बढ्दैछ ?
प्रत्येक वर्ष उत्सर्जित सीओ२ को लगभग आधा वायुमण्डलमा रहन्छ र बाँकी पृथ्वीको स्थलीय पारिस्थितिक प्रणाली र महासागरहरुले अवशोषित गर्दछ। तर, विश्वव्यापी तापक्रम बढ्दै जाँदा उच्च तापक्रममा घुलनशीलता कम भएका कारण महासागरहरुले कम सीओ२ सोस्छन्।
सन् २०२३ र २०२४ बीचको रेकर्ड वृद्धि सम्भवतः जमिन र महासागरहरुद्वारा सीओ२ अवशोषणमा कमीका कारणले भएको हुन सक्छ। जुन रेकर्डमा सबैभन्दा तातो वर्ष हो।
ईएल निनो पनि एउटा प्रमुख कारक
डब्ल्यूएमओका अनुसार ईएल निनोको समयमा सीओ२ स्तर पनि बढ्छ। यस अवधिमा वनस्पति सुक्ने र वन डढेलोका कारणले जमिनको सीओ२ सोस्ने क्षमता कम हुन्छ। डब्ल्यूएमओकी वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकारी ओक्साना तारासेवाले स्थलीय र समुद्री सीओ२ डुब्ने प्रभावकारितामा कमी आएकोमा चिन्ता व्यक्त गरिन्। उनले भनिन्, ‘यसले वायुमण्डलमा सीओ२ को मात्रा बढाउनेछ। जसले गर्दा विश्वव्यापी तापक्रम बढ्नेछ।’
