काठमाडौं । के तपाइँ कल्पना गर्न सक्नुहुन्छ कि संसारको विशाल खजाना महासागर भित्र लुकेको छ ? यो खजाना शुद्ध सुनका रुपमा अवस्थित छ, जसको मूल्य खर्बौं डलर छ। वैज्ञानिकहरुले अनुमान गरेका छन् कि पृथ्वीको महासागर र समुद्रमा लाखौँ टन सुन घुलिएको छ।
वैज्ञानिकहरुले यो सुन निकाल्ने तरिकाहरुको अनुसन्धान गरेका छन्। तर, यो सजिलो काम होइन। प्रत्येक १० करोड मेट्रिक टन समुद्री पानीमा एक ग्राम सुन पाइन्छ। प्रश्न उठ्छः यो सुन कसरी निकाल्न सकिन्छ र के भविष्यमा समुद्रबाट सुन निकाल्न सम्भव हुनेछ?
नेचर र जर्नल अफ द अमेरिकन केमिकल सोसाइटी (२०१८) मा प्रकाशित अध्ययनहरुले यो सुन निकाल्ने तरिकाहरु सुझाव दिएका छन्। तर, प्रक्रिया आर्थिक रुपमा जटिल छ। वैज्ञानिकहरु विश्वास गर्छन् कि महासागरहरुमा लाखौँ टन सुन छ। जुन हालको अनुमानअनुसार २० अर्ब डलरको हुन सक्छ। अनुमानअनुसार २ करोड टन सुन समुद्री पानीमा घुलिएको छ। यो सुनको उत्खननका बारेमा बारम्बार छलफल गरिएको छ तर कुनै समाधान फेला परेको छैन।
सुन कसरी समुद्रमा पुग्यो ?
यो सुन प्राकृतिक प्रक्रियाहरुमार्फत समुद्रमा पुग्छ। यी प्रक्रियाहरुमध्ये एक जमिनको क्षरण हो। जसको अर्थ हो कि चट्टान र अन्य प्राकृतिक वस्तुहरुबाट सुन विस्तारै समुद्रमा चुहिन्छ। वर्षा र नदीहरुले विस्तारै चट्टानहरुलाई भत्काउँछन्। जसबाट तिनीहरुमा रहेको केही सुन समुद्रमा पुग्छ। हाइड्रोथर्मल भेन्टहरु पनि जिम्मेवार छन्। यी ती क्षेत्रहरुमा हुन्छन् जहाँ टेक्टोनिक प्लेटहरु मिल्छन्। तातोका कारण सुनसहित घुलनशील खनिजहरु भएको तरल पदार्थ निस्कन्छ।
पानीबाट सुन कसरी निकालिन्छ ?
समुद्रबाट सुन निकाल्नु एउटा अत्यन्त जटिल प्रक्रिया हो। सुन विशाल क्षेत्रहरुमा ट्रेस मात्रामा पाइन्छ। एक लिटर पानीमा १ न्यानोग्रामभन्दा कम सुन हुन्छ। यो बुझ्नु महत्वपूर्ण छ कि १ अर्ब न्यानोग्रामले एक ग्राम बनाउँछ। समुद्री पानीको खानी अझै पनि प्राविधिक चुनौती हो। नेचर जर्नलमा प्रकाशित सन् १९४१ को एक अध्ययनले सुनको मूल्यको पाँच गुणा बढी खर्च हुने इलेक्ट्रोकेमिकल विधि प्रस्ताव गरेको थियो।
अर्को विधि सन् २०१८ मा जर्नल अफ द अमेरिकन केमिकल सोसाइटीमा प्रकाशित स्पन्जजस्तै सुन अवशोषित गर्न सक्ने पदार्थको वर्णन गरिएको छ। यद्यपि, ठूलो मात्रामा सुन लाभदायक रुपमा निकाल्न यो विधिलाई बढाउनु चुनौती नै रहेको छ।
