काठमाडौं । पृथिवीको उत्तरी गोलार्द्धको गर्मीमा डढेलोका समाचारहरु निरन्तर आइरहेका छन्। जस्तैः ‘अथक गर्मीको लहरमा स्पेन, पोर्चुगल र ग्रीसमा डढेलो लागेको छ’, ‘क्यानडामा डढेलो अहिले त्यहाँ दन्किरहेको छ, जहाँ पहिले कहिल्यै नदेखेको’, ‘सन् २०२५ सम्ममा डढेलोको रेकर्ड तोड्ने बाटोमा बेलायत’ आदि।
अन्तर्राष्ट्रिय ब्रोकरेज फर्म ग्यालाघरको हालैको प्रतिवेदनले डढेलो अब केवल गर्मीको खतरा मात्र रहेन, नियमहरु परिवर्तन भएको उल्लेख छ। प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘हरेक मौसम अब डढेलोको मौसम हो र सहरी क्षेत्रहरुमा हुने डढेलो समुदाय, व्यवसाय र बीमा कम्पनीहरुका लागि बढ्दो चिन्ताको विषय बनेको छ।’
जनवरीमा अमेरिकाको लस एन्जलसमा भएका विनाशकारी डढेलोका घटनाहरु अझै पनि सम्झनामा ताजा छन्। हावाहुरी, कम वर्षा र अत्यन्तै सुक्खा वनस्पतिका कारण फैलिएको डढेलोले त्यहाँ ३० जनाको ज्यान लियो, १६ हजार २५१ भवन नष्ट गर्यो र २२ हजार हेक्टरभन्दा बढी जमिन भग्नावशेषमा परिणत भयो। ‘जाडोको समयमा यति ठूलो डढेलो हुनु निश्चित रुपमा असामान्य हो। हामी बन डढेलोको मौसमी प्रकृतिसँग सम्बन्धित नयाँ वास्तविकताको सामना गरिरहेका छौँ’, ग्यालाघर रिका प्रमुख विज्ञान अधिकृत स्टिभ बोवेन भन्छन्।
मार्चमा दक्षिण कोरियामा आगलागीको शृंखलाले ३२ जनाको ज्यान लियो। डढेलो लागेको केवल एक हप्तामा १ लाख ४ हजार हेक्टर जमिन खण्डहरमा परिणत भयो।
कहिलेकाहीँ पहिले कहिल्यै डढेलो नलागेका वा धेरै कम डढेलो अनुभव गरेका क्षेत्रहरुमा तापक्रम बढ्दै गएको विश्व र बदलिँदो भूमि प्रयोगले डढेलोको क्षतिलाई बारम्बार भइरहँदा अवस्था गम्भीर बन्दै गएको स्टिभले बताए। ‘यो बढ्दो खतराले ठूलो आर्थिक क्षति र बीमालागत बढाएको छ’, उनी भन्छन्।
लस एन्जलसको डढेलोबाट बीमा गरिएको क्षति ४० अर्बडलर पुग्ने अनुमान गरिएको छ। सन् २०१५ देखि अमेरिकामा बन डढेलोबाट प्रत्यक्ष आर्थिक क्षति १११ अर्ब डलरभन्दा बढी रेकर्ड गरिएको छ।
गत फेब्रुअरी र मार्चमा दक्षिणी क्यालिफोर्नियामा भारी वर्षाले अचानक बाढी, पहिरो र भलबाढी निम्त्यायो। जसले गर्दा त्यहाँ बस्ती खाली गर्न लगाइयो।
अन्य आर्थिक प्रभावहरुमा पर्यटन र आतिथ्य व्यवसायको क्षति र कृषि उद्योगहरुमा दीर्घकालीन अवरोधहरु समावेश छन्। विद्युत कम्पनीहरुले पूर्वाधारमा क्षतिको सामना गर्छन्।
विद्युत कम्पनीहरुले मुद्दा चलाउने जोखिम कम गर्ने प्रयास गर्दा तिनीहरु नियमित रुपमा बढ्दो डढेलो अवधिमा पूर्वअग्रिम ब्ल्याकआउट लागू गर्छन्। व्यवसाय र समुदायका लागि यस्ता अवरोधहरुले सञ्चालनमा महँगो अवरोधहरु निम्त्याउन सक्छ। चाहे त्यो कुनै भौतिक क्षति होस् वा नहोस्।
लस एन्जलसको डढेलोले अर्को चिन्ताजनक प्रवृत्ति प्रदर्शन गर्दछ। किनकि डढेलो ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमा द्रुत रुपमा फैलिरहेको छ र सम्पूर्ण समुदायलाई असर गरिरहेको छ। ‘हामी साँच्चै खतरासँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छौँ’, यूएस इन्स्योरेन्स इन्स्टिच्युट फर बिजनेस एन्ड होम सेफ्टीमा स्ट्यान्डर्ड एन्ड डेटा एनालिटिक्सका उपाध्यक्ष इयान जियामान्को भन्छन्, ‘हामीले सामना गरिरहेका केही समस्या धेरै पुस्तादेखिका हुन्। जब हामीले हाम्रा समुदाय निर्माण गर्यौं, हामीले सहरी डढेलोको ऐतिहासिक खतरालाई बेवास्ता गर्यौं।’
ग्यालाघरको प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘बीमा कम्पनीहरु बन डढेलोको जोखिममा कम चासो राख्दैछन्। किनकि तिनीहरु आफ्नो जोखिम नियन्त्रण गर्न चाहन्छन्। बीमकहरुले निर्माण, अधिभोग, सुरक्षा र जोखिममा आधारित थप विस्तृत सम्पत्ति जोखिम जानकारी खोजिरहेका छन्।’
ग्यालाघरमा अमेरिकी सम्पत्तिकी प्रबन्ध निर्देशक मार्था बेन भन्छिन्, ‘डढेलोको जोखिममा रहेका ग्राहकका लागि बीमा कम्पनीहरुलाई प्रस्तुत गर्दा हामीले समावेश गर्न सक्ने कुनै पनि डेटा विश्लेषणले नवीकरणमा ठूलो फरक पार्न सक्छ। किनकि वाहकहरुले यो जोखिमलाई अन्डरराइट गर्न थप प्रविधि र डेटा विन्दुहरु प्रयोग गरिरहेका छन्।’
अमेरिकी बीमा कम्पनीहरु डढेलोको जोखिमको मूल्यांकन, मूल्य निर्धारण र व्यवस्थापन गर्न तेस्रो पक्ष जोखिम स्कोरिङ उपकरणहरुमा बढ्दो रुपमा फर्किरहेका छन्। तिनीहरुले त्यसअनुसार मूल्य निर्धारण र सीमाहरु समायोजन गर्न सक्छन् र केही अवस्थामा जोखिम स्कोरहरु निश्चित सीमाभन्दा बढी भएको ठाउँमा कभरेज अस्वीकार गर्न सक्छन्।
क्यालिफोर्नियाको बीमा विभागले गत वर्ष मूल्य निर्धारण जोखिममा डढेलोको विपत्ति मोडेलहरु प्रयोग गर्ने योजना घोषणा गरेको थियो। ‘यो बन वाइल्डफायर स्कोरले वास्तवमा बीमा गरिएका व्यक्तिहरुले कति कभरेज पाउनेछन् र यसको लागत कति पर्नेछ भनेर निर्धारण गर्न सक्छ’, बेन भन्छिन्, ‘तर, जब ग्राहकको राम्रो वाइल्डफायर स्कोर हुन्छ तब, हामी हाम्रो नोक्सान नियन्त्रण टोलीहरुसँग मिलेर उनीहरुले आफ्नो सम्पत्ति कसरी बलियो बनाउन सक्छन् भन्ने चेकलिस्ट सिर्जना गर्न सक्छौँ।’
हालैका घटनाहरु अस्ट्रेलियाबाट धेरै टाढा भएका छन्। जसले सन् २०१९–२० ब्ल्याक समरको समयमा अभूतपूर्व आगलागीको सामना गरेको थियो। तर, ग्यालाघरले औंल्याएझैँ डढेलो अब कहिल्यै समाप्त नहुने खतरा हो र विश्वभरका बीमा कम्पनीहरुले त्यस्तै प्रतिक्रिया दिइरहेका छन्।
