काठमाडौं । के मंगल ग्रहमा बादलहरु हेर्नु रोमाञ्चक छैन ? तर, यदि तपाइँले यी बादलमाथि ज्वालामुखी उठेको देख्नुभयो भने के हुन्छ ? नासाको मंगल ओडिसी अर्बिटरले गत मे २ मा मंगल ग्रहमा यस्तो अनौठो दृश्य खिचेको थियो। जहाँ बादलहरुमाथि प्राचीन ज्वालामुखी आर्सिया मोन्स देखिन्थ्यो। यो तस्बिर जुन ६ मा सार्वजनिक गरिएको थियो।
कहाँ र के हो ?
आर्सिया मोन्स मंगल ग्रहमा अवस्थित एक विशाल ज्वालामुखी हो। जुन पृथ्वीबाट औसत २२ करोड ५० लाख किलोमिटर टाढा छ। यो थार्सिस मोन्टेस भनिने ज्वालामुखी क्षेत्रमा अवस्थित छ, जहाँ दुई अन्य ढाल ज्वालामुखी पावोनिस मोन्स र एस्क्रेयस मोन्स पनि छन्। आर्सिया मोन्स १२ माइल (२० किलोमिटर) अग्लो छ। जुन पृथ्वीको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाभन्दा दोब्बर अग्लो छ। यद्यपि, मंगल ग्रहको सबैभन्दा अग्लो ज्वालामुखी ओलम्पस मोन्स हो।
कहिले र कसरी खिचियो ?
मंगल ग्रहको सतहमा रासायनिक तत्व र खनिजहरुको नक्सांकन गर्ने लक्ष्यका साथ सन् २००१ मा मार्स ओडिसी मिसन सुरु गरिएको थियो। यसले सन् २००४ मा आफ्नो प्राथमिक मिसन पूरा ग¥यो, तर मंगल ग्रहको सतह, बादल, कुहिरो र मौसमको अध्ययन गर्न जारी राख्यो। सन् २०२३ देखि ओडिसीले मंगल ग्रहको क्षितिज (अंग) को उच्च–उचाइका तस्बिरहरु लिन थाल्यो, जस्तै यो।
गत मे २ मा ओडिसीले सूर्योदय हुनुभन्दा ठीक अघि आर्सिया मोन्स खिच्यो। यस तस्बिरमा मंगल ग्रहको वायुमण्डल हरियो धुवाँका रुपमा देखिन्छ। आर्सिया मोन्स बादलहरु माथि अँध्यारो ठाउँका रुपमा उठ्छ। यो मंगल ग्रहमा ज्वालामुखीको पहिलो क्षितिज छवि हो।
क्यामेरा र प्रविधि
यो तस्बिर थर्मल उत्सर्जन इमेजिङ सिस्टम क्यामेराबाट लिइएको हो। यो क्यामेराले मंगल ग्रहको सतहमा पानीको बरफको क्षेत्रहरु नक्सांकन गर्न मद्दत गर्दछ, जुन भविष्यमा मंगल ग्रहमा अवतरण गर्ने पहिलो अन्तरिक्ष यात्रीहरुका लागि अवतरण स्थलहरु छनौट गर्न उपयोगी हुन सक्छ।
ओडिसीले आफ्नो कक्षामा ९० डिग्री घुमाउनुपर्छ ता कि क्यामेराले बादलहरु खिच्न सकोस् र तिनीहरुभित्रको धुलो र पानीको बरफ देख्न सकोस्। यो प्रक्रिया गाह्रो छ किनभने क्यामेरा मूल रुपमा मंगल ग्रहको सतहका लागि डिजाइन गरिएको थियो। तर, वैज्ञानिकहरुले यसलाई बादलहरुको अध्ययन गर्न अनुकूलित गरेका छन्।
महत्व र प्रयोग
वातावरणको विकासलाई प्रतिबिम्बित गर्ने मौसमी परिवर्तनहरु बुझ्न वैज्ञानिकहरुले मंगल ग्रहको वायुमण्डलको अध्ययन गर्छन्। यो जानकारीले तीव्र हावा र धुलोको आँधीको भविष्यवाणी गर्न मद्दत गर्नेछ। जुन भविष्यका मिसनहरुको प्रवेश, आरोहण र अवतरणका लागि महत्त्वपूर्ण छ।
आर्सिया मोन्स बिहान विशेषगरी बादल हुन्छ। विशेषगरी जब मंगल ग्रह सूर्यबाट सबैभन्दा टाढा हुन्छ। जसलाई एपेलियन भनिन्छ। यस समयमा, भूमध्य रेखा वरिपरि बादलहरु बन्छन्, जसलाई एपेलियन क्लाउड बेल्ट भनिन्छ। यस तस्बिरमा बिहानको बादलहरु आर्सिया मोन्सवरिपरि स्पष्ट रूपमा देखिन्छन्।
आर्सिया मोन्सका बारेमा थप जानकारी
आर्सिया मोन्स एउटा सिल्ड ज्वालामुखी हो। यो थार्सिस मोन्टेस क्षेत्रमा अवस्थित छ। जहाँ ज्वालामुखी गतिविधिले पानीको बरफको बादल बनाउँछ। आर्सिया मोन्स तीन ज्वालामुखीहरुमध्ये सबैभन्दा धेरै बादलले घेरिएको छ। यसको विपरीत कार्बन डाइअक्साइड बादलहरु मंगल ग्रहमा बढी प्रचलित छन्। बादलभन्दा माथि उठेको आर्सिया मोन्सको दृश्य सुन्दर मात्र होइन वैज्ञानिक रुपमा पनि महत्त्वपूर्ण छ। यसले मंगल ग्रहको वायुमण्डल र यसको ऋतुहरु बुझ्न मद्दत गर्नेछ। जसले भविष्यका अभियानहरुलाई मार्गदर्शन गर्नेछ। यो तस्बिरले मंगल ग्रहको नयाँ झलक दिएको छ।
