काठमाडौं । सुन ती चीजहरुमध्ये एक हो, जसको संसारमा सबैभन्दा बढी माग छ। हरेक देशले अहिले आफ्नो सुनको भण्डार बढाइरहेका छन्।
जब पनि संसारमा तनाव बढ्न थाल्छ तब देशहरुले सुन किन्न थाल्छन्। यस्तो अवस्थामा सुनको मूल्य बढ्छ। खरिद अझै पनि जारी रहन्छ। यसको कारण यो हो कि सुनलाई सुरक्षित लगानी मानिन्छ।
यसका साथै धेरैजसो मानिसले लगानीका रुपमा पनि सुन किन्छन्। किनकि पछिल्ला केही समयमा यसको मूल्य धेरै बढेको छ। लगभग ३ वर्षमा सुनको मूल्य दोब्बर भएको छ। यस्तो अवस्थामा सुनको खरिद पनि बढेको छ।
खानी उत्खनन प्रशस्तै
विश्वमा सुन वर्षा हुन्छ भन्ने होइन। पृथ्वीमा सुन फैलिएको छ। पृथ्वीमा धेरै देशमा सुन ठूलो मात्रामा पाइन्छ। ती देशले यसलाई उत्खनन गर्छन् र सुन तयार गर्छन्। खानीहरुबाट सुन निकाल्न र हामीले देख्ने रुपमा ल्याउन धेरै प्रक्रियाहरुमार्फत गरिन्छन्। पृथ्वीमुनि चट्टानबाहेक समुद्रमा पनि सुन पाइन्छ।
सुन कहाँबाट आयो ?
पृथ्वीमा सुनको इतिहास पृथ्वीको गठनसँग जोडिएको छ। ब्रह्माण्डमा सुपरनोभा वा ताराहरुको विनाशकारी विस्फोट र ताराहरुको टक्कर भयो। यसले धेरै ऊर्जा उत्पादन गर्यो। त्यस्ता ताराहरु भित्रको दबाब यति उच्च थियो कि प्रोटोन र इलेक्ट्रोनहरु तिनीहरुको केन्द्रमा धकेलिए। यसले न्युट्रोनहरु सिर्जना गर्यो। त्यसपछि युरेनियम, सिसा, चाँदी र सुनजस्ता भारी तत्वहरु फलामले द्रुत रुपमा न्युट्रोनहरु समातेर बनाए। यो प्रक्रिया धेरै छिटो भयो। त्यसपछि यी तत्वहरु अन्तरिक्षमा फैलिए। यसरी सुन र प्लेटिनमजस्ता धातु पृथ्वी बनिरहेको बेलामा पुगे।
चट्टानसँग ठोक्किएर फैलियो
यो लगभग साढे ४ अर्ब वर्ष पहिलेको कुरा हो। त्यस समयमा पृथ्वी मंगल ग्रहको आकारको चट्टानसँग ठोक्किएको थियो। यस ठोक्किनबाट निस्केको भग्नावशेषले चन्द्रमा बनायो। यसपछि थप बमबारी भयो। सूर्यको परिक्रमा गर्दा धेरै चट्टानहरु बाँकी थिए र तीमध्ये धेरै पृथ्वीमा खसे। तिनीहरुको पतनलाई ‘लेट एक्रिसन’ भनिन्छ। यो ग्रहहरुको विकासको लगभग १५ हो। यस समयमा पृथ्वीमा खसेका केही चट्टानहरुमा सुनजस्ता धातुका घटक थिए। अर्थात् हामी भन्न सक्छौं कि पृथ्वीमा रहेको सुन मृत ताराहरुको भग्नावशेष हो।
पृथ्वीभित्र जम्मा भयो
संसारमा धेरै गहिरो सुन खानीहरु छन्। यसले देखाउँछ कि सुन पृथ्वीको परतमा होइन तर धेरै तल छ। दक्षिण अफ्रिकाको मपोनेङ संसारको सबैभन्दा गहिरो सुन खानी हो। यो लगभग ४ किलोमिटर गहिरो छ।
अब प्रश्न उठ्छ कि सुन कसरी यति गहिराइमा पुग्यो ? पृथ्वी चार भागमा विभाजित छ। भित्री कोर, बाहिरी कोर, आवरण र परत। पृथ्वीको तह मुनिको भागलाई परत भनिन्छ र परत मुनिको भागलाई मेन्टल भनिन्छ। यसको मुनिको भागलाई बाहिरी कोर र भित्री कोर भनिन्छ।
मेन्टलको एउटा भाग हुन्छ, जसमा उथले क्षेत्रहरु पग्लिन्छन् र गहिरो क्षेत्र ठोस रहन्छ। यो भागले यहाँ आउने धातुहरुलाई समातेर मेन्टलमा पुर्याउँछ। वैज्ञानिकहरुका अनुसार जब पृथ्वीमा क्षुद्रग्रहहरुले बमबारी गरे तब यसले पृथ्वीको गहिरो तहहरुलाई हल्लायो। यसका कारण पृथ्वीको सतहमा रहेको सुनलगायतका भारी धातुहरु तल डुबे। तल आंशिक रुरुपमा पग्लिएको क्षेत्रमा पुग्ने बित्तिकै धातु अझ डुब्न थाल्यो। त्यसपछि पग्लिएको आवरण ठोस भयो। जसका कारण धातु त्यहाँ फसेको थियो। यही कारणले गर्दा सुन जमिन मुनि गहिरो रुपमा पाइन्छ।
धेरै रुपमा पाइन्छ सुन
यो होइन कि सुन पृथ्वीभित्र टुक्रा वा बिस्कुटका रुपमा पाइन्छ। यो पृथ्वी मुनि धेरै रुपमा पाइन्छ। केही सुन चट्टानी अयस्कहरुमा पाउन सकिन्छ। यो क्लस्टरका रुपमा, शुद्ध स्वदेशी तत्वका रुपमा र चाँदीसँग प्राकृतिक मिश्र धातु इलेक्ट्रममा पाउन सकिन्छ। क्षरणले सुनलाई अन्य खनिजबाट मुक्त गर्छ। सुन भारी भएकोले डुब्छ। कहिलेकाहीँ यो बग्ने पानीद्वारा समुद्रमा जम्मा हुन्छ।
पहेँलो धातु अरु कहाँ पाइन्छ ?
पृथ्वीबाहेक चन्द्रमामा पनि सुन पाइन्छ। यद्यपि, यसको मात्रा पृथ्वीमा भन्दा धेरै कम छ। मंगल ग्रहमा पनि सुन पाइन्छ। हामीसँग मंगल ग्रहबाट प्रत्यक्ष नमुनाहरु छैनन् तर हामीसँग तथाकथित मंगल ग्रह उल्कापिण्डहरु छन्। यी पृथ्वीमा पाइन्छन् तर तिनीहरुको समस्थानिक गुणहरुको कारणले गर्दा तिनीहरु मंगल ग्रहबाट पत्ता लगाइएका छन्। यहाँ पनि, सुन र प्लेटिनमको मात्रा पृथ्वीमा भन्दा धेरै कम छ। –एजेन्सी
