काठमाडौं । संयुक्त राज्य अमेरिकामा डोनल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति पदमा फेरि निर्वाचित भएपछि बिटक्वाइनको मूल्य अहिलेसम्मकै उच्चतम विन्दुमा पुगेको छ।
सन् २०२१ मा ट्रम्पले बिटक्वाइनलाई ’छल’ भनेका थिए। तर, पछि उनले उक्त क्रिप्टोकरेन्सीका बारे आफ्नो धारणा फेरे। यो वर्ष निर्वाचनको प्रचारप्रसारका बेला उनले बिटक्वाइनका समर्थकहरुसमक्ष अमेरिकालाई ‘पृथ्वीको क्रिप्टो राजधानी’ बनाउने उद्घोष पनि गरे। ट्रम्पको जितपछि यो डिजिटल क्वाइनको मूल्य बढेको देखेर बिटक्वाइनधनीहरु हर्षित देखिन्छन्।
बिटक्वाइनको मूल्य कहिले ह्वात्तै बढ्ने र कहिले ह्वात्तै घट्ने गरेको छ। तर, यसको चर्चा मूल्यका कारण मात्र हुने गरेको छैन। सन् २००८ मा पहिलोपटक इन्टरनेटमा देखा परेदेखि नै बिटक्वाइनबारे निरन्तर समाचार बन्दै आएको छ। बीबीसीले सबैभन्दा पुरानो र ख्यातिप्राप्त यो क्रिप्टोकरेन्सीको इतिहासमा देखा परेका सातवटा मुख्य घटना यहाँ प्रस्तुत गरेको छ।
बिटक्वाइनका आविष्कारक रहस्यकै गर्भमा
बिटक्वाइनका आविष्कारक को हुन् भन्ने कसैलाई पनि थाहा छैन। आफूलाई सातोशी नाकामोतो भनेर चिनाउने व्यक्तिले इन्टरनेट फोरमहरुमा सन् २००८ मा पहिलो पटक बिटक्वाइनको अवधारणाबारे चर्चा गरेका थिए। उनले कसरी पिअर–टु–पिअर डिजिटल क्यास प्रणालीबाट मानिसहरु इन्टरनेटमार्फत् इमेल पठाए जसरी नै सजिलो गरी भर्चुअल क्वाइन पठाउन सक्छन् भनेर एउटा खाका प्रस्तुत गरेका थिए।
कारोबार गर्न सघाउन र विश्वभरि छरिएका स्वयंसेवीहरुको सञ्जाल प्रयोग गरेर नयाँ क्वाइन बनाउन उनले एउटा जटिल कम्प्युटर प्रणालीको निर्माण गरे। नयाँ क्वाइन बनाउन संलग्न हुने स्वयंसेवीहरुले विशेष सफ्टवेअर र शक्तिशाली कम्प्युटर प्रयोग गर्थे। धेरै पत्रकार, क्रिप्टो फ्यान र अनुसन्धानकर्ताहरुले सातोशी को हुन् भन्ने पत्ता लगाउन निकै प्रयास गरेका छन्। तर, अहिलेसम्म कोही पनि सफल भएको छैन।
सन् २०१४ मा पत्रकारहरुले बिटक्वाइनका रहस्यमय आविष्कारक भन्ठानेर जापानी नागरिक डोरिअन नाकामोतोलाई पछ्याए। तर उनीहरुले पाएको जानकारी मिथ्या प्रमाणित भयो। अरु नाम पनि आएका छन्। तर, अहिलेसम्म एक जनाले मात्र आफू सातोशी भएको दाबी गरेका छन्। सन् २०१६ मा अस्ट्रेलियाका कम्प्युटर वैज्ञानिक क्रेग राइटले आफू नै सातोशी भएको बताएका थिए। बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा उनले भने, ‘म सातोशी नाकामोतो हुँ। म यसको मुख्य अंग हुँ। अरु मानिसले मलाई सघाए। केही मानिसले पत्याउँछन्। केही मानिसले तपाइँलाई सत्य भन्न दिँदैनन्। मलाई खासै मतलब पनि छैन।’ तर राइटले आफू सातोशी नाकामोतो भएको प्रमाणित गर्न सकेका छैनन्।
लामो समय मुद्दा चलेपछि लन्डनस्थित एउटा उच्च अदालतले सन् २०२४ मा उनी सातोशी नभएको निष्कर्ष निकाल्यो।
पिज्जा किन्न पहिलो कारोबार
बिटक्वाइनको पहिलो कारोबार मे २२, २०१० मा भएको थियो। त्यो दिन भोक लागेपछि लास्लो हन्याचले एउटा अनलाइन क्रिप्टो फोरममा दुइटा पिज्जाका लागि ४१ डलर बराबरको बिटक्वाइन दिने प्रस्ताव राखे। एक १९ वर्षे विद्यार्थीले उनको प्रस्ताव स्वीकार गरे। त्यो दिन बिटक्वाइनको इतिहासमा ३द्यष्तअयष्लएष्शशब दिवसका रुपमा लेखिएको छ।
बिटक्वाइन पारखीहरु प्रत्येक वर्ष मे २२ मा पिज्जा किनेर रमाइलो गर्छन् र मीम बनाउँछन्। मे २२ लाई इन्टरनेटमा उपलब्ध बिटक्वाइनको व्यावहारिक शक्ति देखाउने दिन मानिन्छ। बिटक्वाइनमा अपराधीहरुको पनि दृष्टि परेको रहेछ। एक वर्षभित्रै बिटक्वाइन लिएर लागुपदार्थ र अन्य अवैध सामान बेच्ने पहिलो डार्कनेट बजार सुरु भयो।
लास्लो हन्याचले इतिहास त बनाए तर अहिलेको अवस्थामा त्यति बिटक्वाइन दिएर दुइटा पिज्जा किन्ने उनको निर्णयले ठूलो घाटा लागेको देखिन्छ। यदि उनले बिटक्वाइन आफूसँगै राखेको भए अहिले त्यसको मूल्य करौडौँ डलर पुग्थ्यो !
एल साल्भडोरमा वैधानिक मुद्रा
सेप्टेम्बर २०२१ मा एल साल्भडोरका राष्ट्रपति नायिब बुकेलेले बिटक्वाइनलाई वैधानिक मुद्रा बनाए। हजाम, सुपरमार्केट र अरु पसलले पनि सेवा र सुविधाबापत भुक्तानी लिन त्यहाँ प्रचलित मुख्य मुद्रा अमेरिकी डलरबाहेक बिटक्वाइन स्वीकार गर्नैपर्ने भयो।
उक्त निर्णयपछि बिटक्वाइनमा रुचि भएका धेरै व्यक्ति र पत्रकारहरुले एल साल्भडोरको भ्रमण गरे। केही समयका लागि यसबाट त्यहाँको पर्यटनमा राम्रो प्रभाव पर्यो। देशमा लगानी बढ्ने र नागरिकहरुले मुद्रा सटही गर्दा हुने खर्च जोगिने राष्ट्रपतिको आशा थियो। तर बिटक्वाइन उनले सोचे जसरी लोकप्रिय भएन। त्यहाँको मुद्राबजारमा अमेरिकी डलरकै वर्चस्व छ।
राष्ट्रपति बुकेलेले सर्वसाधारण जनतालाई बिटक्वाइन स्वीकार गर्न प्रेरित गर्ने उद्देश्यले ठूलो रकम खर्च गरे। विगत केही वर्षमा उनी आफैँले ५,००० बिटक्वाइन किनेका छन्। रकमको अभाव झेलेको देशलाई लाभ पुग्ने आशमा बिटक्वाइन किन्न उनले कम्तीमा १२ करोड अमेरिकी डलर खर्च गरे। ती बिटक्वाइन विभिन्न मूल्यमा किनिएका थिए। गत डिसेम्बर महिनामा बिटक्वाइनको मूल्य ह्वात्तै बढेपछि पहिलो पटक उनको निर्णय तत्कालका लागि सही भए जस्तो देखिएको छ।
काजकस्तानमा क्रिप्टो उद्योगको उदय र समस्या
सन् २०२१ मा काजकस्तान बिटक्वाइन माइनिङका लागि केन्द्रविन्दुजस्तै बन्यो। चीन र संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट लगानीकर्ताहरु त्यहाँ ओइरिए। बिटक्वाइन बनाउन र त्यसको सञ्जाललाई सुरक्षित राख्न जटिल गणना गर्ने शक्तिशाली माइनिङ कम्प्युटर चलाउन बिजुलीको माग उच्च हुने भएकाले माइनरहरु काजकस्तानतिर आकर्षित भएका थिए।
अहिले गोदामहरुमा अत्याधुनिक कम्प्युटरहरु रातदिन चल्छन्। त्यसबाट माइनिङ गर्ने कम्पनीहरुले नयाँ बिटक्वाइन बनाउँछन्। काजकस्तानमा कोइलाबाट बिजुली उत्पादन हुन्छ। ठूलाठूला कोइलाखानी भएकाले र पर्याप्त बिजुली उत्पादन हुने गरेकाले धेरै माइनरहरु त्यहाँ गए। विदेशबाट लगानी भित्रिएकाले सरकारले पनि स्वागत गर्यो। तर, माइनरहरुको ओइरो लागेकाले विद्युत् प्रसारण प्रणालीमा चाप पर्यो र देशमा आपूर्ति अवरुद्ध हुने जोखिम बढ्यो।
एक वर्षभित्रै काजकस्तानको बिटक्वाइन माइनिङ उद्योगमा सरकारले कडाइ गर्न थाल्यो। बिटक्वाइन माइनिङ वृद्धिलाई रोक्न कर बढाइयो। बिटक्वाइन सञ्जालले विश्वभरि खपत गर्ने बिजुली एउटा सानो देशले खपत गर्ने परिमाणजति नै भएको अनुमान गरिन्छ।
फोहोरमा १० करोड डलरको बिटक्वाइन
जेम्स हावल्स ठूलो सङ्ख्यामा बिटक्वाइन भएको आफ्नो क्रिप्टो वालेट खोज्न लागिपरेका छन्। त्यो वालेटमा भएका ८,००० वटा बिटक्वाइनको मूल्य अहिले कम्तीमा १० करोड डलर पर्छ। यूकेको दक्षिणी भेगमा बस्ने हावल्सले आफ्ना बिटक्वाइनको लग–इनसँग सम्बन्धित जानकारी राखिएको हार्डड्राइभ झुक्किएर फालेका थिए।
क्रिप्टोमा गरिएको जटिल व्यवस्थाका कारण फेरि बिटक्वाइन फेला पार्न अरु पासवर्ड रिसेट गर्न जस्तो सजिलो हुँदैन। कुनै पनि ब्याङ्क वा औपचारिक संस्था संलग्न नहुने भएकाले आपत् पर्दा ग्राहकले सहयोग पनि पाउँदैनन्। हावल्सले स्थानीय निकायबाट फोहोर फालिएको ल्यान्डफिल साइटमा हार्डड्राइभ खोज्न अनुमति मागेका थिए। बिटक्वाइन हात परे त्यसको २५ प्रतिशत स्थानीय परोपकारी संस्थाहरुलाई दिन उनी तयार भए पनि उनले त्यहाँ जाने अनुमति पाएका छैनन्। ‘त्यो सियो खसे जस्तो घटना थियो र डुबे जस्तो अनुभूति भएको छ। ’मैले यो के गरेँ?’ मैले सोचेँ। पहिला कहिल्यै पनि हार्डड्राइभ फालेको थिइनँ। तर यसपालि किन?’ उनले भने।
‘किङ अफ क्रिप्टो’ले ठगी गरेको ठहर, २५ वर्षको जेल सजाय
कुनै बेला ‘किङ अफ क्रिप्टो’ उपनाम पाएका साम बैंकम्यान–फ्रीडले जति बिटक्वाइन अरु कसैले गुमाएको छैन। उनी विशाल क्रिप्टो फर्म एफटीएक्सका सहसंस्थापक हुन्। एफटीएक्समार्फत् सर्वसाधारण मानिसले बिटक्वाइनजस्ता क्रिप्टोकरेन्सीसँग परम्परागत मुद्रा सटही गर्ने सुविधा पाएका थिए। त्यो व्यवसायको मूल्य झन्डै ३२ अर्ब अमेरिकी डलर भएको अनुमान गरिएको थियो। तर त्यो केही दिनमै धराशायी भयो।
पत्रकारहरुले बैंकम्यान–फ्रीडको कम्पनी वित्तीय रुपमा अस्थिर रहेको र त्यसले आफ्ना ग्राहकको रकम उनको अर्को कम्पनी ’एलमीडा रिसर्च’लाई बलियो बनाउनका लागि अवैध रुपमा सारिरहेको पत्ता लगाए।
डिसेम्बर २०२२ मा बहामसमा पक्राउ पर्नुअघि उनले संवाददाताहरुसँग कुरा गरेका थिए। ‘मलाई आफूले ठगी गरे जस्तो लाग्दैन। म यो होस् भन्ने चाहन्नथेँ। म आफूलाई लागे जस्तो सक्षम रहेनछु,’ उनले बीबीसीसँग भनेका थिए। उनलाई संयुक्त राज्य अमेरिकालाई हस्तान्तरण गरियो। अमेरिकाको अदातलले ठगी र सम्पत्ति शुद्धीकरणको अभियोगमा उनलाई दोषी ठहर गर्यो। भर्खरै उनलाई २५ वर्षको जेल सजाय सुनाइएको छ।
लगानीको ओइरो
विभिन्न खालका समस्या देखा परे पनि बिटक्वाइनले लगानीकर्ता र ठूला कम्पनीहरुको ध्यान तानिरहेकै छ।
सन् २०२४ को ज्यानुअरीमा विश्वका केही ठूला वित्तीय संस्थाहरुले बिटक्वाइनलाई ’स्पट बिटक्वाइन ईटीएफ’जस्ता आफ्ना आधिकारिक सम्पतिको सूचीमा थपे। ती स्टक र शेअरजस्तै हुन्छन् अनि बिटक्वाइनको मूल्यसँग जोडिएका हुन्छन्। ग्राहकहरुले यस प्रकारका नयाँ कुरामा अर्बौँ डलर लगानी गरिरहेका छन्। ब्ल्याकरक, फिडेलटी र ग्रेस्केलजस्ता कम्पनीले ठूलो परिमाणमा बिटक्वाइन किनिरहेका छन्। त्यसबाट बिटक्वाइनको मूल्य उत्कर्षमा पुगेको छ।
क्रिप्टोका केही प्रशंसकहरु सातोशीले कल्पना गरेअनुरुप बिटक्वाइनलाई बल्ल गम्भीरतापूर्वक लिन थालिएको ठान्छन्। तर, अरु मानिस सतर्क देखिन्छन्। उनीहरु बिटक्वाइन अर्कै बाटोमा अगाडि बढेको हो कि भन्ठान्छन्। मानिसको दैनिक जीवनको खर्चका लागि भन्दा पनि सुनमा जस्तो लगानी गर्न बिटक्वाइन प्रयोग हुन सक्ने उनीहरुको अनुमान छ। –बीबीसीबाट
