काठमाडौं । यदि तपाइँले आफ्नो ल्यापटपको तल छुनुभयो भने त्यो भाग तातो महसुस हुने सम्भावना छ। ई–मेलहरु देखाउनदेखि स्प्रेडसिटहरु सिर्जना गर्न र धेरै एप चलाउन ल्यापटपले ऊर्जा खपत गर्ने लाखौँ गणनाहरु गर्नुपर्दछ। यही कारणले गर्दा लामो समयसम्म काम गर्दा ल्यापटपको ब्याट्री चाँडै डिस्चार्ज हुन्छ।
अब संसारभरिका लाखौँ कम्प्युटरहरु कल्पना गर्नुहोस्, जसले स्प्रेडसिटहरु बनाउँदैनन् तर आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) का लागि एल्गोरिदमहरु बनाउँदैछन्। एआईको सहयोगमा सबै प्रकारका क्यान्सर निको पार्ने औषधि बनाउन सकिन्छ। पृथ्वीको बढ्दो तापक्रमलाई रोक्न मद्दत गर्न सक्छ। यतिमात्र होइन मानिसले गर्न नचाहेका यस्ता धेरै काम एआईको सहयोगमा मेसिनले गर्न सक्नेछन्। तर, के एआई को विकास गर्न अर्बाैं कम्प्युटरहरु चलाउन ठूलो मात्रामा ऊर्जा चाहिन्छ र तिनीहरुलाई चिसो राख्न आवश्यक वातानुकूलित चाहिन्छ ?
युनिभर्सिटी अफ सदर्न क्यालिफोर्निया लस एन्जलसका अनुसन्धान प्राध्यापक केट क्रफोर्डले पृथ्वीमा एआईको बढ्दो प्रभावको अध्ययन गर्छिन्। उनी भन्छिन्, ‘अहिले हाम्रो दैनिक जीवनमा धेरै ठाउँमा एआईको उपस्थिति देखिन्छ।’
अनुहार पत्ता लगाउनेदेखि फोन अनलक गर्न, स्प्याम ई–मेलहरु पहिचान गर्न एआईको मद्दतले गरिन्छ। यसको सहयोगमा भाषाहरु अनुवाद गर्ने कार्यक्रमहरु बनाइन्छ। तर, समस्या यो छ कि एआई प्रोग्रामहरु बनाउने र सञ्चालन गर्ने कम्प्युटरहरु चलाउन ठूलो मात्रामा बिजुली खर्च हुन्छ। यो अनुमान गरिएको छ कि सन् २०२७ सम्म एआई एक्लैले नेदरल्यान्ड्सजस्तो ठूलो देशले जति धेरै बिजुली प्रयोग गर्न थाल्छ।
प्रोफेसर केट क्रफोर्डका अनुसार एआई विकास गर्न वा प्रयोग गर्न ठूलो संख्यामा मेसिन र कम्प्युटरहरु चाहिन्छ, जसले एल्गोरिदमहरु प्रयोग गरेर अर्बौं गणनाहरु गर्दछ। ‘विगत दुई–तीन वर्षमा यी सुविधाको निर्माणमा ठूलो वृद्धि भएको छ। यस कामका लागि सयौँ ठूला कम्प्युटरहरु भएका ठूला डाटा सेन्टरहरु निर्माण गर्नुपर्नेछ’, उनी भन्छिन्, ‘यी भवनहरुमा ठूला गोदामहरु छैनन्। झ्यालहरु पनि चिसो राख्नुपर्छ।’
संसारमा ९ हजारदेखि १२ हजार यस्ता डाटा सेन्टरहरु छन्। यहाँ शक्तिशाली सुपर कम्प्युटरहरु एआई चलाउन प्रयोग गरिन्छ। जसले धेरै गर्मी पनि उत्पन्न गर्दछ। केट क्रफोर्ड भन्छिन्, ‘डेटा केन्द्रहरु सामान्यतया पानीको स्रोतहरु जस्तै नदी वा पोखरीहरु नजिक बनाइन्छ ता कि तिनीहरुलाई चिसो राख्न पर्याप्त पानीको आपूर्ति सुनिश्चित गर्न सकिन्छ। तर, पानी पम्प गर्न र कम्प्युटर चलाउन ठूलो मात्रामा बिजुली चाहिन्छ।’
एआई चलाउन विश्वसँग पर्याप्त ऊर्जा छ ?
अहिले विश्वससँग यसका लागि पर्याप्त ऊर्जा छ र भविष्यमा अफ्रिकाबाट हरित ऊर्जा प्राप्त गर्ने ठूलो सम्भावना रहेको देखिन्छ। विश्वले सामना गर्ने सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको वातावरणमा नकारात्मक असर नपरोस् भनेर एआई चलाउने डाटा सेन्टरहरुलाई कसरी नवीकरणीय वा हरियो स्रोतबाट आपूर्ति गर्ने अधिकांश विद्युत् प्राप्त गर्ने हो।
विश्वले एआई महत्वपूर्ण कामका लागि प्रयोग गरिनुपर्ने नियन्त्रणहरु लगाउनेबारे पनि सोच्नु पर्ने हुन सक्छ। किनकि हास्य चित्रहरु सिर्जना गर्न वा एआईमार्फत कसैको आवाज परिवर्तन गर्दा पनि धेरै बिजुली खपत हुन्छ। भविष्यमा एआइ को बिजुली आवश्यकता पनि बढ्न सक्छ।
हरित ऊर्जाले एआईको बिजुली आवश्यकता पूरा गर्न सक्छ ?
विश्वले पहिले नै कार्बन उत्सर्जनका कारण जलवायु परिवर्तनको संकटको सामना गरिरहेको छ, यस्तो अवस्थामा एआई चलाउन आवश्यक पर्ने बिजुली सौर्य ऊर्जा वा अन्य नवीकरणीय वा हरित ऊर्जाबाट हुनु राम्रो हो। तर, अहिले यो पर्याप्त छैन। केट क्रफोर्ड भन्छिन्, ‘हाल एआई चलाउन बिजुलीको अभाव परम्परागत स्रोतबाट उत्पादन हुने बिजुलीबाट मात्र पूरा भइरहेको छ।’
प्रविधि उद्योगको ऊर्जा आवश्यकता पूरा गर्न आणविक ऊर्जा र थर्मल ऊर्जा प्रयोग गर्नेबारे पनि छलफल भइरहेको छ। ठूला डाटा सेन्टर नजिकै आणविक संयन्त्र स्थापना गर्ने पनि विचार भइरहेको छ। केट क्रफोर्डले भनिन्, ‘उद्योगले जलवायु परिवर्तनलाई ध्यानमा राखेर थप नैतिक रुपमा सोच्नुपर्छ।’ –बीबीसीबाट भावानुवादित
