काठमाडौं । बीमा कम्पनीहरुले सम्पूर्ण जोखिम आफूले बहन गर्दा भोली कुनै जोखिमको दाबी भुक्तानी गर्दा ठूलो रकम आफैले भुक्तानी गर्नु पर्ने हुन सक्छ । त्यसैले बीमा कम्पनीहरुले पनि आफूले बहन गर्ने जोखिम निश्चित गरी बाँकी जोखिमको बीमा गर्दछ, यसरी बीमा कम्पनीले गर्ने बीमालाई पुनर्बीमा भनिन्छ । अर्को शब्दमा बीमा कम्पनीले आफूले ग्रहण गरेको जोखिमको आंशिक दायित्व अर्को पुनर्बीमकमा हस्तान्तरण गर्ने प्रकृया नै पुनर्बीमा हो ।
बीमा ऐन, २०७९ को दफा २(ड) अनुसार पुनर्बीमा भन्नाले कुनै एक बीमकले आफूले धारण गर्ने जोखिमभन्दा बढी अंशको जोखिम पुनर्बीमकले वा अर्को बीमकले व्यहोर्ने गरी त्यस्तो बीमकसँग गरेको करार सम्झनु पर्छ भनि परिभाषित गरिएको छ । पुनर्बीमालाई बीमाको पनि बीमा भन्न सकिन्छ । बीमामा जोखिम बहन गर्न सक्ने क्षमताको सिर्जना नै पुनर्बीमा मार्फत भईरहेको हुन्छ। यसरी बीमा कम्पनीहरुको पनि बीमागर्ने कम्पनीलाई पुनर्बीमा कम्पनी वा पुनर्बीमक भनिन्छ । मुलतः पुनर्बीमालाई दुई प्रकारले वर्गीकरण गर्न सकिन्छ ।
ट्रिटी पुनर्बीमा
फ्याकलटेटिभ पुनर्बीमा
ट्रिटि पुनर्बीमा
ट्रिटि पुनर्बीमा एक प्रकारको पुनर्बीमा सम्झौता हो । जुन मूल बीमक र पुनर्बीमकबीच हुन्छ । आफूले ग्रहण गरेको जोखिमको विरुद्ध पुनर्बीमकसँग बीमा गराउने कम्पनीलाई मूल बीमक भनिन्छ । यस प्रकारको सम्झौतामा सिडिङ कम्पनी र पुनर्बीमक बीच पहिले नै निश्चित शर्त, नियम र अन्य आवश्यक कुराहरु स्पष्ट उल्लेख गरी स्वतः जोखिम लिने गरी सम्झौता गरिएको हुन्छ।
सन्धि अनुसार मूल बीमकले स्वीकार गरेको बीमा स्वतः नै पुनर्बीमा हुने भएकाले यस प्रकारको पुनर्बीमालाई स्वचालित पुनर्बीमापनि भन्ने गरिन्छ । जोखिमलाई केस बाई कसका आधारमा कभर गर्ने फ्याकल्टेटिभ रिइन्स्योरेन्सको विपरीत, ट्रिटि पुनर्बीमाले ट्रिटि सम्झौतामा निर्दिष्ट शर्तहरू अनुसार जोखिमहरूको पोर्टफोलियो समावेश गर्दछ ।
ट्रिटि पुनर्बीमाका केही प्रमुख विशेषता र पक्षहरू
स्वचालित रक्षावरणः ट्रिटि पुनर्बीमाले ट्रिटिको परिभाषित दायराभित्र पर्ने सबै जोखिमहरूको लागि स्वचालित रक्षावरण प्रदान गर्दछ। सिडिंग कम्पनीले पुनर्बीमा कम्पनीबाट प्रत्येक व्यक्तिगत जोखिमको लागि अनुमोदन लिन आवश्यक पर्दैन ।
पूर्व सहमत शर्तहरूः ट्रिटि पुनर्बीमाका शर्तहरू सामान्यतया वार्षिक आधारमा पहिले नै वार्ता र सहमति गरिन्छ । यी शर्तहरूमा रक्षावरण सीमा, बीमाशुल्क, कमिसन र अन्य प्रावधानहरू समावेश हुन्छन ।
जोखिम साझेदारीः ट्रिटि पुनर्बीमाले सिडिंग कम्पनीलाई आफ्नो जोखिमको एक भाग पुनर्बीमा कम्पनीलाई स्थानान्तरण गर्न अनुमति दिन्छ । यसले बीमकलाई आईपर्ने ठूलो वा विनाशकारी नोक्सानीको जोखिम व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्दछ ।
ट्रिटि पुनर्बीमाका प्रकारहरू
कोटा शेयर ट्रिटि
मुल कम्पनीले जति रकमको बीमा गर्दछ त्यसको एक निश्चित पुनर्बीमा गर्ने गरी जारी गरिएको बीमालाई कोटा सम्झौता भनिन्छ । उदाहरणका लागि मुल बीमकले स्वीकार गरेको प्रत्येक बीमा प्रस्तावको ५० प्रतिशत पुनर्बीमा गर्ने सम्झौता गरिएको भएमा उक्त ५० प्रतिशतका लागि स्वतः नै पुनर्बीमा हुन्छ र उक्त प्रतिशत बराबरको क्षतिको दायित्वको लागि पुनर्बीमक उत्तरदायी हुन्छ । सिडिंग कम्पनी र पुनर्बीमा कम्पनीले बीमाशुल्क र घाटाको अंश पूर्व(निर्धारित प्रतिशतको आधारमा तय गर्दछन ।
अधिशेष ट्रिटिः मुल बीमकले बहन गर्न सक्ने सीमाभन्दा बढीको जोखिमका लागि पुनर्बीमा गर्ने गरी जारी गरिएको बीमालाई अधिशेष ट्रिटि पुनर्बीमा भनिन्छ । यस सम्झौतामा पुनर्बीमा कम्पनी एक निश्चित अधिकतम राशि सम्म निर्दिष्ट प्रतिधारण सीमा भन्दा बढी को हानि को रक्षावरण गर्न सहमत हुन्छ। उदाहरणका लागि रु १० लाख सम्मको बीमाको दायित्व मुल बीमकले बहन गर्न सक्ने छ भने रु १० लाख सम्म बीमाको लागि पुनर्बीमा गर्नु पर्दैन र १० लाख रकमसम्म क्षति भएमा क्षतिपूर्ति गर्ने दायित्व मुल बीमकको हुन्छ। तर मुल बीमकले रु १५ लाखको बीमा स्वीकार गरेको अवस्थामा अतिरिक्त रकम रु ५ लाखका लागि पुनर्बीमा हुन्छ ।
हानि ट्रिटिको अधिकताः निश्चित सीमाभन्दा बढी क्षति भएमा पुनर्बीमकले क्षतिपूर्ति भुक्तानी गर्ने गरी जारी गरिएको बीमालाई अधिक हानी पुनर्बीमा भनिन्छ । सामान्यतया विनाशकारी घटनाहरूको लागि पुनर्बीमा कम्पनीले निर्दिष्ट थ्रेसहोल्ड भन्दा बढी नोक्सानीहरू कभर गर्दछन् ।
फ्याकलटेटिभ
यस प्रकारको बीमामा पुनर्बीमा गर्न चाहने बीमकले पुनर्बीमा कम्पनीमा पुनर्बीमा सम्बन्धी आफ्नो प्रस्ताव पठाउनु पर्दछ । प्रस्ताव उचित लागेमा पुनर्बीमकले बीमा स्वीकार गर्दछ । अर्थात थप बीमाका लागि पुनर्बीमको इच्छामा भर पर्ने हुनाले यसलाई एच्छिक पुनर्बीमा पनि भन्ने गरिन्छ ।
फ्याकल्टेटिभ बीमा एक प्रकारको पुनर्बीमा सम्झौता हो जसले केस बाय केस आधारमा व्यक्तिगत जोखिमहरूको लागि कभरेज प्रदान गर्दछ । जोखिमको पोर्टफोलियो समावेश गर्ने ट्रिटी पुनर्बीमाको विपरीत, प्राथमिक बीमाकम्पनी (सेडिंग कम्पनी) ले पुनर्बीमा कम्पनीलाई स्थानान्तरण गर्न चाहेको प्रत्येक विशिष्ट जोखिमको लागि संकाय पुनर्बीमा अलग अलग वार्ता गरिन्छ ।
