काठमाडौं । सानिमा रिलायन्स लाइफ इन्स्योरेन्सका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) हुन्, शिवनाथ पाण्डे। साविक सूर्य लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनीको सीईओ बन्नुअघि पाण्डे नेपाल राष्ट्र बैंकको कार्यकारी निर्देशक थिए। साविक सूर्य लाइफमा थोरै कार्यकाल बाँकी छँदै उनले पदबाट राजीनामा दिएका थिए। अनि उनी मर्जरपछि बनेको सानिमा रिलायन्स लाइफ इन्स्योरेन्सका सीईओ बनेका हुन्। चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट पाण्डे नेपाल जीवन बीमक संघका संस्थापक अध्यक्ष पनि हुन्। पाण्डेसँग बैंकिङ क्षेत्रको नियामक राष्ट्र बैंकको नीति निर्माण तहमा बसेर लामो समय काम गरेको अनुभव पनि छ। उनै सीईओ पाण्डेसँग इन्स्योरेन्स टकमा गरिएको कुराकानीको सारसंक्षेपः
तपाइँ नेपाल राष्ट्र बैंकको जागिरे जीवन सम्पन्न गरेर जीवन बीमा कम्पनीमा नेतृत्व गर्न आइपुग्नुभयो। बैंकिङ क्षेत्रको नियामकमा रहेर त्यो क्षेत्रलाई हेर्दा र बीमा कम्पनीको नेतृत्वमा बसेर बीमा बजार बढाउन भूमिका खेल्दा कस्तो हुँदो रहेछ ?
एकदमै अन्तर हुँदो रहेछ। केन्द्रीय बैंकमा एउटा उच्च पदमा बसेर विशेषगरी नीतिनिर्माण तहमा बसेर मैले काम गर्ने मौका पाएको थिएँ। राष्ट्र बैंक नियामक निकाय, बैंक तथा वित्तीय संस्था र मोनिटरी पोलिसीहरु चाहिँ गर्ने संस्था भएका कारणले गर्दा त्यहाँ नीति निर्माणहरु गर्नुपर्ने, वित्तीय स्थायित्वका लागि काम गर्नुपर्ने तथा बैंक वित्तीय संस्थाका लागि देशभरि वित्तीय पहुँच पुर्याउने काम गर्नुपर्ने, बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुप्रति जनताको विश्वास जगाउनुपर्ने काम रह्यो। पछिल्लो समय भुक्तानी प्रणालीको विकास भएसँगै सुरक्षित विश्वसनीय र पारदर्शी तरिकाले भुक्तानी प्रणाली व्यवस्थित गर्नुपर्ने काम हामीले गर्यौं। त्यहाँ नीति निर्माणमा बसेर हेर्दा देशको दिगो विकासका लागि, वृद्धिको वृद्धिका लागि हेरिन्छ। नीति निर्माण तहमा बसेर काम गर्न गरिसकेपछि त्यसको प्रभाव तत्कालै देखिँदैन। पछि मात्रै त्यसको नतिजा देखिने हुन्छ। त्यो क्षेत्र छोडेर ठ्याक्कै विपरीत दिशामा म आएको छु। बीमा भनेको छुट्टै विषय रह्यो।वित्तीय क्षेत्रमा पर्न त पर्यो तर मेरो व्यक्तिगत हिसाबले हेर्ने हो भने फरक अनुभूति भएको छ। यता हाम्रो नियामक निकाय बीमा प्राधिकरण छ। अहिले हामी रिजल्ट ओरिएन्टेड छौँ। अब अहिले बीमाका प्रोडक्टहरु बेच्ने, प्रिमियमको वृद्धि कस्तो छ भनेर हेर्ने, दाबी कसरी सरल सजिलो र छिटो भुक्तानी गर्ने भन्नेतर्फ ध्यान दिने साथै शेयर होल्डरलाई डिभिडेन्डका रुपमा प्रतिफल कति दिने ? कसरी दिने भन्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित हुन्छ।
राष्ट्र बैंकबाट कार्यकारी निर्देशक भएर बाहिरिएका कतिपय व्यक्तित्वहरु बैंकर बन्ने, गभर्नर बन्ने तयारी गर्ने, अरु नियामकतिर जान्छु भन्छन्। त्यसो भएन भने पनि वाणिज्य बैंकतिर काम गर्छु भनेर दौडिरहेका हुन्छन्। त्यता गएर पनि बोर्डतिर बस्छन्। तर, तपाइँले चाहिँ बीमा क्षेत्र किन रोज्नुभयो ? बीमा क्षेत्र रोज्नुमा त्यस्तो खास कारण वा लजिक केही छ ?
त्यस्तो तात्विक लजिक केही छैन। नयाँ क्षेत्रमा बसेर काम गरियो भने त्यो क्षेत्रबारे बुझ्न सकिने, ज्ञान पनि बढ्ने र आफूलाई भिन्न क्षेत्रमा लगेर मेहनत गरेर काम गर्न सकियो भने राम्रै नतिजा दिन सकिन्छ भनेर पनि यसतर्फ सोचेँ। यसका साथसाथै यो क्षेत्रमा आउनुको पछाडि सेनियर साथीहरु बोर्डमा भएको र उहाँहरुले यो नयाँ क्षेत्रमा काम गर्नका लागि सँगै मिलेर काम गरौँ भनिरहेको अवस्था थियो। सिनियरहरुबाट त्यस्तो अनुरोध भइसकेपछि हाम्रो संस्कार नै गरौँ न त भनेर स्वीकार्ने अवस्था छ। त्यस्तो अनुरोध हुँदा नाइँ भन्न सकिएन।
भनेपछि आज जसरी तपाइँ मार्केट प्लेयरका रुपमा काम गरिरहनुभएको छ। त्यहाँ छोडेर यहाँसम्म आइपुग्दा म केही न केही गरिरहेको छु भन्ने ठाउँमा त पक्कै आइसक्नुभयो ?
त्यो मैले भन्दा पनि तपाइँहरुले जजमेन्ट गर्ने कुरा हो। मैले यो क्षेत्रमा आएर राम्रै गरेको छु भन्ने मलाई लाग्छ। मैले यो क्षेत्रमा सिक्ने मौका पाएको छु।
देशको समृद्धि तथा नागरिकको जीवनस्तर उठाउनका लागि बैंक र बीमालाई जोडेर कहाँ सँगसँगै लैजान सकिने रहेछ ?
विशेषगरी बीमाले आर्थिक सम्पन्नताको बाटोमा डोर्याउँछ भन्ने मेरो धारणा हो। किनभने जोखिम हस्तान्तरण गर्ने तथा आर्थिक सुरक्षा दिन्छ भन्ने कुरा त सबैले बुझिसक्नुभएको छ। अहिले हाम्रो कन्टेक्स्टमा हेर्दाखेरि बीमा दूरदराजमा रहेका सबै व्यक्तिका लागि राज्यस्तरबाटै प्राथमिकताता दिएर गर्न सकिने अवस्था भयो भने मान्छेले म भोलि बिहान केही भयो भने मेरा बालबच्चा हुन्छन् ? मेरो अवस्था के हुने हो ? स्वास्थ्य अवस्था कस्तो रहला ? भन्ने कुराबाट मान्छेले असुरक्षित महसुस गरिरहेका हुन्छन्। यो पाटोमा मान्छेमा मनोबल बढाउनका लागि बीमाले काम गर्छ। म नीति निर्माण तहमा पनि बसेँ र अहिले बीमा क्षेत्रमा पनि काम गरिरहेको हिसाबले तपाइँले भन्नुभएको जस्तै हामीले जोड्न सक्ने क्षेत्रहरु विशेषगरी यसको डिस्ट्रिब्युसन च्यानलहरु तल्लो लेबलमा स्रोत र सम्बन्धमा लैजान सकियो भने साथै बीमाप्रति सचेतना बढाउन सकियो भने र मान्छेमा बीमाप्रति आकर्षण गराउन सक्ने क्षमता बढाउने हो भने हामीले धेरै कामहरु गर्न सक्छौँ।
तपाइँले डिस्ट्रिब्युसन च्यानलको कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो। हामी अहिलेसम्म परम्परागत तरिकाले नै गइरहेका छौँ है ?
डिस्ट्रिब्युसन च्यानलकै कुरा गर्दा नेपाल राष्ट्र बैंक नियामक भयो। बैंक तथा वित्तीय संस्था सञ्जाल एकदमै ठूलो छ, देशभरि नै। त्यो च्यानललाई बीचमा बैंकास्योरेन्स भनेर विकास गरिएको थियो। पछि राष्ट्र बैंकले त्यसलाई रोक्यो। त्यो रोक्नुका कारण चाहिँ थाहा भएन। तर, त्यो क्षेत्रलाई हामीले प्लेटफर्मका रुपमा प्रयोग गरेर प्रोडक्टहरु बेच्न सक्ने अवस्था रहने हो भने राम्रो हुन्छ भन्ने हो। तर, हामीले कन्भिन्स गर्न सकेनौँ होला। यसबारे बृहत छलफल गरेर अगाडि बढ्न सकिए राम्रो हुन्छ जस्तो लाग्छ।
यसमा द्विविधा पनि देखियो नि ? हामी झन्डै ४० प्रतिशत अनौपचारिक अर्थतन्त्र रहेको मुलुकमा छौँ। त्यो खालको अर्थतन्त्रको चरित्र छ, बीमा चाहिँ तल तल गइदिऊन् र त्यसलाई औपचारिक बनाउन भूमिका खेलिदिऊन्। नागरिकको सिरानीमा भएको पैसालाई बीमा पोलिसीका माध्यमबाट औपचारिक च्यानलमा ल्याइदेऊन् भन्ने अपेक्षा राष्ट्र बैंकको र बैंकिङ क्षेत्रको हुने। अनि तपाइँहरु चाहिँ बैंकमा जो आइसके तिनलाई पोलिसी बेच न त भनेर भन्ने। अलिकति रिदम मिलेन कि ?
अनौपचारिक क्षेत्रको अर्थतन्त्र छ भनेर हामीले त्यसलाई कसरी भन्ने ? केही त अनौपचारिक छ नै। अहिले हामीले अभिकर्ताको च्यानल नै बढी प्रयोग गरिरहेका छौँ। डिजिटलाइजेसनमा त्यो लेभलको आइसकेको अवस्था पनि छैन। यसलाई बैंकिङ च्यानलबाट बैंकमा भएको मान्छेको मात्र भन्ने पनि भएन नि। त्यो एउटा माध्यम वा प्लेटफर्म न हो। बैंकबाट पोलिसी बिक्री गर्यो भने बैंकप्रति मान्छेहरुको कन्फिडेन्स पनि बढी छ। बैंकमार्फत पनि बिक्री गर्न सकियो भने पारदर्शी पनि हुन्छ र बीमा व्यवसाय अभिवृद्धि हुन्छ भन्ने मात्रै हो। त्यसकारण अनौपचारिक क्षेत्रमा भएको पैसा बीमामा ल्याउन बैंकका माध्यम प्रयोग गर्ने भन्न खोजेको त होइन। बीमाको दायरामा सबैलाई राख्न खोजिएको हो।
हामीले छिमेकतिर हेर्न सक्छौँ, एग्रिगेटरहरुको बजारको साइज एकदमै राम्रो छ। उनीहरुले एजेन्सीमार्फत भन्दा पनि राम्रोसँग बीमाको व्यापार–व्यवसाय गरिरहेका छन्। हामीकहाँ त्यो अवधारणाले अझै मूर्तरुप लिएको छैन। आरम्भ नै भएको छैन है ?
विस्तारै होला।
कति भूमिका खेल्छ ? आजको बजार, प्रविधिलगायतलाई हेर्दा एग्रिगेटरको अवधारणा ल्याउँदा कस्तो हुन्छ ?
एकदमै राम्रो हुन्छ। विस्तारै विकास हुँदै छ। हाम्रो नियामक निकाय पनि भर्खरमात्रै बामे सर्दै गरेको अवस्थामा छ। बीमा समितिबाट भर्खरमात्र प्राधिकरण भएर अगाडि बढिरहेको छ। पछिल्लो क्रममा नीति नियम बनाउने, लाइसेन्स दिनेलगायतका कुरालाई व्यवस्थित गर्ने काम भइरहेको छ। यसमा देखिने गरी नै विकास भएको हामीले पाउँछौँ। त्यसकारण क्रमिक रुपमा वितरणका माध्यम वा च्यानलहरु परिवर्तन हुँदै जाने, एग्रिगेटरहरु आउँदै जाने हुन्छ। जसले गर्दा बीमा व्यवसाय अझै वृद्धि हुँदै जाने कुरा निश्चित नै छ।
हामी ४० प्रतिशत हाराहारीमा बीमा पहुँच पुर्यायौँ भन्छौँ। हाम्रो जस्तो देशका लागि यो कुन अवस्था हो ? यसलाई कसरी विश्लेषण गर्ने ?
हामीले डाटा विश्लेषण गर्ने हो भने करिब ४५ प्रतिशत नागरिक बीमाको दायरामा छन् भनिन्छ। यसमा केही सम्पन्न व्यक्ति छन्, जसका लागि बीमा आवश्यक हो कि होइन भन्ने बहस हुन सक्ला। किनकि आर्थिक हिसाबले सम्पन्न छन्, आवश्यक पर्दा झिक्न सक्छन् भने त्यो फरक होला। एउटा जनसंख्या कस्तो छ भने बीमाभन्दा पनि खान बस्नकै समस्या छ। ती व्यक्तिलाई हामीले बीमाको दायरामा ल्याउन सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने एउटा पाटो हो। त्यस्ता नागरिकलाई बीमामा ल्याउनुपर्छ। जसका लागि राज्यले विशेष चासो दिनुपर्छ। मनोबल बढाउनका लागि पनि उनीहरुलाई बीमामा ल्याउनुपर्छ। उनीहरुलाई सम्पन्नतातिर डोर्याउनका लागि पनि ल्याउनुपर्छ। यो बहसकै विषय हुन सक्छ। बाँकी रह्यो के भने बीचको व्यक्तिहरु परे। उनीहरु मात्रै बीमाको दायरामा बस्दा र ४५ प्रतिशतमा पुग्यो भन्ने अवस्था आउँदै गर्दा तल्लो तहमा रहनेहरुलाई यसमा समेट्नुपर्ने आवश्यकता रहेको देखिन्छ।
तपाइँहरुले बीमाका लागि योजना बनाउँदा माथि भनिएजस्तै माथिल्लो, मध्यम वा तल्लो लेभलमा कसलाई कस्तो योजना बनाउनुहुन्छ ?
तलको व्यक्तिहरुलाई आम्दानीको नियमति छैन भन्ने भयो भने बीमाको पोलिसी जारी गरेरमात्र हुँदैन। टप लेभलका व्यक्तिहरुलाई सबै आर्थिक सुरक्षामात्र होइन, भोलि के पर्छ भन्न सकिन्छ। उहाँहरुले किनिदिनुभयो भने बजारमा एक किसिमको भाइब्स पनि जाने हुन्छ। त्यसकारण उहाँहरुलाई पनि हामीले कन्भिन्स गर्नुपर्छ। मध्यम वर्गका लागि पनि बीमाप्रति आकर्षण पैदा गर्न कार्यक्रम ल्याउने गरिएको छ। अभिकर्ताहरुले त्यसमा भूमिका खेलिरहनुभएको छ।
सरकारले गरिबहरुको बीमा गराउने भनेर लघु बीमा कम्पनीहरुलाई लाइसेन्स दिएको छ। तपाइँहरुको ठूला कम्पनीहरुलाई पनि एक किसिमको सीमा तोकिदिएको छ। यो एकदमै लोकप्रियजस्तो पनि सुनिन्छ। गरिबको बीमा गराउन कति सजिलो छ ? उनीहरुको हीतमा उपयोग गर्दै अगाडि जान के–के गर्नुपर्छ ?
लघु बीमाको अवधारणा नराम्रो होइन। यसको अवधारणा नै निरपेक्ष गरिबीको रेखामा रहेका नागरिकमा बीमा पहुँच नपुगेको कारण ल्याइएको हो। दैनिक नै खान नपुग्ने, दैनिक खर्च नै नपुग्ने समस्या छ। नागरिकले तिर्न सक्छन् कि सक्दैनन् भन्ने लघु बीमाले पनि हेर्नुपर्छ नै। उनीहरुका लागि स–साना प्रोडक्ट ल्याउनुपर्छ। यसमा राज्यले जनजीविका गर्ने क्रममा गरिबीको रेखामुनि रहेका नगारिकलाई सहुलियत दिएर भएपनि यसतर्फ लाग्नुपर्छ।
